Voorhoofdsnaalden uit De bruiloft van Kloris en Roosje

Het lijkt niet veel als het zo voor je op tafel ligt. Drie half gebogen stukjes metaal. Twee van zilver, een van koper. Twee van hen vrij simpel in ontwerp. Slank en elegant met een enkel stermotief aan het bredere eind. De koperen variant twee keer zo dik en rijkelijk ingelegd met een prachtige bloemenmotief gemaakt van stras (imitatiediamant). Wonderbaarlijk dat die er na zo lange tijd nog steeds allemaal in zitten. De voorhoofdsnaalden die zijn gedragen tijdens een voorstelling van De bruiloft van Kloris en Roosje zijn een bijzonder object om van dichtbij te bekijken.

Rika Hopper en De Bruiloft

De bruiloft van Kloris en Roosje was een klucht die zijn eerste opvoering in 1707 beleefde en die een zogenoemde ‘sequel’ was op De Vrijadje van Cloris en Roosje uit 1688. Het stuk van Diederick Buysero gaat over twee verloofden - Elsje en Krelis - die samen op weg zijn naar de bruiloft van de titelpersonages. Vervolgens verschuift de aandacht naar de ouders van Kloris - Thomasvaer en Pieternel - die gezamenlijk de bruiloft aan het voorbereiden zijn. Uiteindelijk arriveren alle gasten (waaronder Elsje en Krelis), worden er cadeaus uitgewisseld met het bruidspaar en vindt het feest plaats waarbij de vader van Kloris een beroemde toespraak waarin traditiegetrouw teruggeblikt wordt op het afgelopen jaar. Beide stukken kenden een ongekend succes en De bruiloft werd steeds vaker opgevoerd als luchtige afsluiter na de Gijsbrecht van Aemstel-uitvoeringen. Vanaf 1717 werden deze twee onlosmakelijk aan elkaar gekoppeld en werd het een hoogtepunt om rond oud en nieuw na de Gijsbrecht-uitvoering de nieuwjaarswens van Thomasvaer te horen.

Op 3 januari 1898 werden deze stukken ten gehore gebracht door onder anderen de draagster van de twee zilveren naalden: Rika Hopper, die de rol van Elsje vertolkte. Rika was al sinds 1896 aangesloten bij de Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) waar zij als actrice debuteerde. Of zij ook de draagster van de koperen naald was, blijft helaas vooralsnog een mysterie, daar we nog geen bewijzen terug hebben kunnen vinden dat ook dit sieraad haar heeft toebehoord. Dat het deel was van een Kloris en Roosje uitvoering is wel bekend. Wie weet zal de tijd tot meer antwoorden leiden.

Een lang vergaan sieraad

De traditie van het dragen van een voorhoofdsnaald is er een die in de huidige Nederlandse cultuur lang verdwenen is. Men vermoedt dat het gebruik is voortgekomen uit de 17e-eeuwse haarnaald die de tand des tijds wel heeft overleefd en nog steeds wordt gedragen door vrouwen overal ter wereld. De voorhoofdsnaald werd regelmatig van goud gemaakt en heeft een praktische oorsprong. Hij komt voort uit het gebruik om een rijgnaald onder je mutsband te stoppen waarmee je als vrouw je keurslijf doorreeg. Dit gebruik groeide uit tot een trend waarbij deze nieuwe ‘naalden’ als een band langs je voorhoofd lagen, vaak net te zien onder een muts of kap. Behalve als modieuze uiting voor de vrouw had het ook een doel op zich. Wanneer de voorhoofdsnaald rechts werd gedragen betekende dit dat de eigenaresse getrouwd was. Aan de linkerkant gaf het aan dat de dame huwbaar was. De vele versieringen die werden toegevoegd aan de naalden toonde aan hoe rijk het gezin was waar de vrouw toebehoorde. Een waar statussymbool dus.

Voorhoofdsnaalden waren voor veel vrouwen in de 17e en 18e eeuw een bekend sieraad, en voor enkelen van hen zelfs deel van het dagelijks vertoonde uiterlijk. In de Zeeuwse streek werden ze zelfs tot het einde van de 19e eeuw nog gedragen. Het is dus niet verrassend dat juist dit soort sieraden werden ingezet bij de aankleding van de personages voor een klucht die eind 17e/ begin 18e eeuw geschreven was.

Dit artikel is geschreven voor de collegereeks 'Allemaal Theater!', waarin studenten Theaterwetenschap in oktober 2020 onderzoek hebben gedaan naar verschillende curiosa uit de Theatercollectie. Voor een overzicht van de andere onderzoeken, klikt u hier.