Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken


Michael Daugherty et al at ISCM World Music Days 1982.jpg


György Ligeti (eerste van links)

NaamGyörgy Ligeti
Volledige naamGyörgy Sándor Ligeti
Geboortedatum28 mei 1923
Geboorteplaats Târnăveni
Overlijdensdatum12 juni 2006
Overlijdensplaats Wenen
BeroepComponist
DisciplineMuziektheater
TrefwoordenOpera
 Website
Externe databases:
IMDb
VIAF

György Ligeti (1923 - 2006) was een Hongaars-Oostenrijks componist. Begonnen in Hongarije vestigde hij zich later in Wenen.

Ligeti wordt wereldwijd beschouwd als een van de grootste componisten uit de 20e eeuw. Ligeti was één van de toonaangevende figuren van de Europese avant-garde, bijvoorbeeld door het stuk Poème Symphonique uit 1962. Als resultaat van zijn studie van de seriële muziek ontwikkelde Ligeti de zogenaamde "klankvlakkencompositie" en de "micropolyfonie", een componeertechniek die bestaat in het creëren van dichte, microtonale klanktexturen.

Hij componeerde een variatie aan stijlen, waaronder kamermuziek, opera en elektronische muziek. Ligeti is de auteur van de opera ‘Le grand Macabre'. Sommige van zijn muziekstukken werden gebruikt als filmmuziek, onder andere door Stanley Kubrick voor diens '2001: A Space Odyssey' (1968), 'Eyes Wide Shut' (1999) en 'The Shining' (1980).

Ligeti werd geboren in het Roemeense Transsylvanië. Zijn ouders waren Hongaarstalige Joden. Târnăveni bezat voor de Tweede Wereldoorlog een Hongaarstalige meerderheid en een kleine Joodse gemeenschap. Hij kreeg zijn eerste piano-onderricht op 13-jarige leeftijd. Een jaar later voltooide hij zijn eerste kleine composities in de stijl van Edvard Grieg. In 1941 verhuisde Ligeti met zijn ouders naar Cluj, waar hij zich in 1941 inschreef aan het conservatorium van Cluj waar hij muziektheorie en orgel studeerde bij de componist Ferenc Farkas (tot aan zijn legerdienst in 1944 ?). In 1943 kwam een abrupt einde aan Ligeti's studie. De jonge joodse componist werd opgepakt en naar een werkkamp gestuurd. Hij overleefde, maar zijn vader en broer niet. De nazi's in vermoordden bijna zijn hele familie. Zijn moeder en hijzelf waren de enige overlevenden. Na de oorlog zette Ligeti in 1945 zijn muziekopleiding voort aan de Ferenc Liszt-Akademie voor muziek van Boedapest waar hij muziektheorie en compositie volgde bij Ferenc Farkas, Pál Járdányi en Sándor Veress.

Na zijn afstuderen in 1949 deed Ligeti een jaar lang onderzoek naar Roemeense volksmuziek. In het communistische Hongarije van na de Tweede Wereldoorlog stuitte Ligeti op veel tegenwerking van de autoriteiten. Ligeti's vroege composities, die vaak vergeleken worden met die van zijn in 1945 overleden landgenoot Béla Bartók, brachten hem geregeld in aanvaring met het communistische regime. Zo werd het tiende deel van zijn pianowerk 'Musica Ricercata' verboden omdat het 'te decadent' zou zijn. In 1950 werd Ligeti benoemd tot docent muziektheorie aan het conservatorium van Boedapest. Hij bekleedde dit ambt tot zijn vlucht uit Hongarije naar aanleiding van de Hongaarse Opstand van 1956. In december 1956, twee maanden na de op bloedige wijze door het Sovjetleger neergeslagen revolte in Hongarije, vluchtte Ligeti. Het leven en werk van de Hongaarse componist stond lange tijd bloot aan onderdrukking en censuur. Na zijn vlucht uit het communistische Hongarije in 1956 groeide hij desondanks uit tot een gevierd en vooruitstrevend componist, met grote invloed op de hedendaagse muziek. Hij woonde tot zijn dood afwisselend in Oostenrijk en Duitsland en kreeg ook het Oostenrijkse staatsburgerschap.

Voor de spectaculaire ontwikkeling van Ligeti's componeren na 1956 is zijn kennismaking met het werk van Pierre Boulez en Karlheinz Stockhausen in Darmstadt en Keulen van de grootste betekenis geweest. Ligeti vertrok op uitnodiging van Stockhausen naar Keulen, waar hij als freelance medewerker verbonden was aan de studio voor elektronische muziek van de WDR en toenadering zocht tot de groep avantgarde-componisten rond Pierre Boulez, Luigi Nono, Mauricio Kagel en Karlheinz Stockhausen. Anders dan Boulez en Stockhausen heeft Ligeti zich echter nooit op theoretische beginselverklaringen vastgelegd; veeleer is hij geneigd elk bestaand componeersysteem in twijfel te trekken, om daaruit alleen het voor hem zelf bruikbare te behouden. Zodoende heeft zijn muziek vaak nieuwe impulsen gegeven aan het compositorische denken van deze tijd.

Met het orkestrale werk 'Apparitions' brak hij in 1959 door als componist. In de periode van 1959 tot 1969 verbleef Ligeti hoofdzakelijk te Wenen. Daarnaast gaf hij les bij de Darmstädter Ferienkurse für Neue Musik en was hij als gastdocent compositie verbonden aan het conservatorium van Stockholm. Van 1969 tot 1973 hield Ligeti, die zich ook verdienstelijk maakte als muziektheoreticus en -analyticus, zich voornamelijk op te Berlijn. Sinds 1973 woonde hij in Hamburg waar hij tot 1989 compositieles gaf aan de Staatliche Musikhochschule.

Zijn compositie 'Atmospheres' uit 1961 werd een van zijn bekendste werken. Het werk kent bijna geen toonsoort, melodie of ritme, maar draait om klankkleur. Ook zijn Requiem (1965) is daarop gebaseerd. Vanaf de jaren zeventig speelde melodie een belangrijkere rol in Ligeti's werk. Hij verwierf faam met zijn opera 'Le Grand Macabre' (1978).

Ligeti ontving talloze bekroningen, waaronder in 1990 de Grote Oostenrijkse Staatsprijs en in 1993 de Ernst von Siemens Muziekprijs.

In 2004 kreeg Ligeti de Zweedse prestigieuze Polar Music prijs. György Ligeti is op 12 juni 2006 na een lange strijd tegen ziekte op 83-jarige leeftijd overleden in Wenen. Ligeti laat zijn vrouw Vera en zoon Lukas achter.


György Ligeti heeft bijgedragen aan 65 productie(s).

György Ligeti heeft gewerkt in de volgende functies:


Het gehele overzicht van voorstellingen waaraan György Ligeti heeft meegewerkt, voor zover geregistreerd in de Theaterencyclopedie:

NB: Bij de carrièreoverzichten zijn de voorstellingen gekoppeld aan de premièredatum. Het kan echter voorkomen dat personen niet aan de première meewerkten, maar pas later bij de voorstelling betrokken raakten.

Curriculum Vitae Theatrum
Productie Functie Producent Seizoen Premièredatum In choreografie van
Aventures et nouvelles aventures Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Operastichting 1972/1973 16 maart 1973
Le grand macabre Auteur (schrijver libretto, scenario) Nationale Reisopera 1997/1998 16 mei 1998
Nouvelles aventures Muziek Nederlands Dans Theater 1968/1969 29 november 1968 Jaap Flier
Epitaaf Muziek Het Nationale Ballet 1968/1969 26 juni 1969 Rudi van Dantzig
Onvoltooid verleden tijd Muziek Holland Festival 1970/1971 19 juni 1971 Toer van Schayk
Aventures et nouvelles aventures Muziek De Nederlandse Operastichting 1972/1973 16 maart 1973
Ramifications Muziek Het Nationale Ballet 1972/1973 1 juli 1973 Rudi van Dantzig
Mythe Muziek Nederlands Dans Theater 1977/1978 9 april 1978 Ric McCullough
Kluft Muziek Bewegingsgroep Bart Stuyf 1978/1979 14 juni 1979 Bart Stuyf
Vergezicht Muziek Veem House for Performance 1983/1984 9 februari 1984
Emily Tormented Muziek Het Nationale Ballet 1984/1985 19 juni 1985 Vicky Summers
Darkside of The Light Muziek Nederlands Dans Theater 1987/1988 5 november 1987 Linda Rabin
Dona Rosa Muziek Stichting Première 1988/1989 18 oktober 1988 Sylvia von Kospoth
Monument / Selbstportrat / Bewegung Muziek Rosas VZW 1988/1989 30 april 1989 Anne Teresa de Keersmaeker
Stella Muziek Rosas VZW 1989/1990 2 maart 1990 Anne Teresa de Keersmaeker
De dansende man: Niemand hier weet wie ik ben Muziek Studio's Onafhankelijk Toneel 1989/1990 3 mei 1990
Kleiduiven Muziek Scapino Ballet Rotterdam 1989/1990 21 juni 1990 Paula Vink
The Ungiving Day Muziek Dairymaids 1990/1991 3 oktober 1990 John Brown
Achterland '90 Muziek Rosas VZW 1990/1991 1 december 1990 Anne Teresa de Keersmaeker
Dubbelportret Muziek De Nederlandse Dansgroep 1990/1991 7 februari 1991 Esther van Rooijen
Interieurs Muziek Stichting Bilski Algemeen 1990/1991 3 mei 1991 Désirée Delauney, Anneke Bonnema, Paul Selwyn Norton
A-geometric Muziek Stichting Dans in Uitvoering 1992/1993 5 november 1992 Karin Post
Rhythm Plus Muziek Lucinda Childs Dance Company 1993/1994 1 februari 1994 Lucinda Childs
Wie wind zaait... Muziek Stichting Weerwerk 1996/1997 1 november 1996 Jaap Flier
Een reusachtige wesp van hout Muziek Herenleed 1996/1997 4 februari 1997
The Passions of Others Muziek Molteni Tanzt 1996/1997 26 juli 1997 Philipp Egli
Klavier Muziek Rogie & Company 1997/1998 6 november 1997 Piet Rogie
Klavier Live Muziek Rogie & Company 1997/1998 17 februari 1998 Piet Rogie
MIKRoKOZMOSZ Muziek Projektbühne Euryhtmie Werkstatt Neue Musik 1997/1998 7 maart 1998
Le grand macabre Muziek Nationale Reisopera 1997/1998 16 mei 1998
Dromen en bedrog Muziek Introdans 1998/1999 10 april 1999 Kirsten Debrock, Ton Wiggers
19:56 Muziek Kunst / Werk vzw 1999/2000 31 maart 2000 Alexander Baervoets
19:56 Muziek Kunst / Werk vzw 1999/2000 31 maart 2000 Alexander Baervoets
Rien de rien Muziek Rotterdamse Schouwburg 2000/2001 3 oktober 2000 Sidi Larbi Cherkaoui
Few Things Muziek Needcompany 2000/2001 30 november 2000 Grace Ellen Barkey
Ophelia Muziek Theater Zwembad De Regentes 2002/2003 8 december 2002 Milaine Macdonald
Categorie:Aria Muziek Theater Zwembad De Regentes 2002/2003 8 december 2002 Kaya Kitani
Grasduinen Muziek Theater Zwembad De Regentes 2002/2003 8 december 2002 Gia van den Akker
Stack Muziek Dance Works Rotterdam 2002/2003 17 januari 2003 Ton Simons
Plastic Muziek Corinna Niel 2002/2003 15 juli 2003
Nieuwe solo's Muziek Melaine MacDonald 2002/2003 18 juli 2003
Exit Muziek Stichting van de Toekomst 2004/2005 21 januari 2005 Truus Bronkhorst, Marien Jongewaard
MaanDag, een konijnenballet Muziek Blauwe Engel 2004/2005 2 februari 2005
Tres en raya Muziek Al Cruce 2004/2005 21 april 2005 Al Cruce
Continuum Muziek Het Nationale Ballet 2004/2005 18 juni 2005 Christopher Wheeldon
Connect Transfer Muziek Gastprogrammering Het Muziektheater 2005/2006 9 november 2005 Shen Wei
Piece Muziek Productiehuis Rotterdam (Rotterdamse Schouwburg) 2006/2007 7 december 2006 Piet Rogie
Piece Muziek Piet Rogie 7 december 2006 Piet Rogie
Pulse Muziek Dansgroep Krisztina de Châtel 2006/2007 21 januari 2007 Krisztina de Châtel, Massimo Molinari
Kalota Muziek Dansgroep Krisztina de Châtel 2008/2009 30 oktober 2008 Krisztina de Châtel
Tempo 76 Muziek Mathilde Monnier 2008/2009 17 november 2008 Mathilde Monnier
Lontano Muziek Het Nationale Ballet 2008/2009 17 maart 2009 Martin Schläpfer
Eclipse Muziek Het Nationale Ballet 2008/2009 29 april 2009 Nicolas Rapaic
De verb(l)azing Muziek Productiehuis Jeugdconcerten 2008/2009 9 mei 2009
Solo#2_-_fréquences Muziek Brice Leroux 23 september 2009 Brice Leroux
Solo#2_-_fréquences Muziek Productiehuis Rotterdam (Rotterdamse Schouwburg) 2009/2010 23 september 2009 Brice Leroux
I Like Five Muziek IT Dansa 2009/2010 11 november 2009 Stijn Celis
Danza Indonesia Muziek Danza Indonesia 2010/2011 4 februari 2011
Sonic Tapestry V Shoes Muziek Stichting Grand Theatre 2010/2011 7 mei 2011
Double Points: Orgel Muziek Emio Greco 2010/2011 18 mei 2011 Emio Greco, Pieter C. Scholten
De witte reus Muziek Haag, Stella Den 15 oktober 2011
Dodelijk verlangen Muziek Theatergezelschap Fantasten 2011/2012 20 januari 2012 Annabelle Lopez Ochoa
Garbo Laughs Muziek Nederlands Dans Theater I 2011/2012 9 februari 2012 Marco Goecke
Breaking The Silence Muziek Via Berlin 2016/2017 9 juni 2017 Pim Veulings
Breaking the silence Muziek Via Berlin 2016/2017 9 juni 2017 Pim Veulings
Achterland Muziek Rosas VZW 2017/2018 1 mei 2018 Anne Teresa de Keersmaeker
Musica Ricercata Muziek Oorkaan 2018/2019 20 oktober 2018 Jochem Stavenuiter


Stijl

Hoewel elk stuk van Ligeti in principe een eigen probleem stelt, wordt doorgaans een aantal idiomatische kenmerken met zijn naam in verband gebracht dat zich vooral in de jaren zestig deed gelden. Het belangrijkste daarvan is de zgn. micropolyfonie: dichte klankweefsels waarin de constituerende stemmen hun individualiteit verliezen (Atmosphères, voor orkest, 1961). Mede onder invloed van de ontwikkelingen op het gebied van de elektronische synthese verruimde Ligeti de mogelijkheden van de vocale en instrumentale muziek en ontwikkelde hij akoestisch voortgebrachte ruisklanken die in grafische partituren werden vastgelegd (Volumina, voor orgel, 1961–1962, bew. 1962–1964). Hij heeft zich daarnaast beziggehouden met een theater waarin muziek, spraak en beweging gelijkwaardige parameters vormen (Aventures, 1962; Nouvelles Aventures, 1962–1965).

Ligeti's latere ontwikkeling toont een steeds grotere stilistische diversiteit, waarbij reeds bestaande kaders niet geschuwd worden. Zo wijst zijn opera Le grand macabre (première 1978; n. M. de Ghelderode), over de theatrale experimenten uit de jaren zestig heen, terug naar de traditie. Hetzelfde geldt voor het trio voor hoorn, viool en piano (1983), dat niet alleen door de bezetting, maar ook door de ritmische complexiteit en het gebruik van typische doorwerkingstechnieken aansluit bij Brahms, overigens zonder diens werk letterlijk te citeren. Daarnaast worden ook folkloristische en populaire stijlen aangehaald (Hungarian rock, 1978). In geen van deze gevallen is er sprake van een nostalgisch terugblikken, noch van een moedwillig populariseren. Herkenbare elementen worden niet als zodanig geëvoceerd, maar fungeren slechts als compositorisch vertrekpunt.

Composities

  • Induló - Mars (piano vierhandig) - 1942
  • Polifón etüd - Polyphone Étude (piano vierhandig) - 1943
  • Allegro (piano vierhandig) - 1943
  • Capriccio nº 1 & nº 2 (piano) - 1947
  • Inventie (piano) - 1948
  • Három lakodalmi tánc - Drie bruiloftsdansen (piano vierhandig) - 1950
  • Sonatine (piano vierhandig) - 1950
  • Concert românesc (orkest) - 1951
  • Musica ricercata (piano) - 1951–1953
  • Métamorphoses nocturnes (Strijkkwartet nr. 1) - 1953
  • 2 liederen: Nacht en Morgen (koor a cappella) - 1956
  • Chromatische Phantasie (piano) - 1956
  • Artikulation (elektronisch) - 1958
  • Apparitions (orkest) - 1958–1959
  • Atmospheres (orkest) - 1961
  • Trois bagatelles (piano) - 1961
  • Volumina (orgel) - 1961-62
  • Poème symphonique (100 metronomen) - 1962
  • Fragment (kamerorkest) - 1964
  • Requiem (soli, koor en orkest) - 1963–1965
  • Celloconcerto (1966)
  • Lux Aeterna (16-stemmig koor a capella) - 1966
  • Lontano (orkest) - 1967
  • Etude nr. 1, ‘Harmonies’ (orgel) - 1967
  • 10 Stücke (blaaskwintet) - 1968
  • Strijkkwartet nr. 2 (1968)
  • Continuum (klavecimbel) - 1968
  • Ramifications (12-stemmig strijkorkest) - 1968–1969
  • Etude nr. 2, Coulée (orgel) - 1969
  • Kammerkonzert (13 instrumenten) - 1969, rev. 1970
  • Melodieën (orkest) - 1971
  • Dubbelconcerto voor fluit, hobo en orkest - 1972
  • San Francisco polyphony (orkest) - 1974
  • Monument, Selbstportät, Bewegung (2 piano's) - 1976
  • Rondeau ( ‘ein-Mann-Theater’; 1976) trio voor viool, hoorn en piano - 1982
  • Drei Phantasien nach F. Hölderlin (koor a cappella) - 1982
  • Études pour piano, Premier livre - 1985
  • Études pour piano, Deuxième livre - 1988–1994
  • Pianoconcerto - 1986
  • Nonsense Madrigals 1–6 (6 stemmen) - 1988–1993
  • Vioolconcerto - 1990
  • Mysteries of the macabre (trompet en ensemble) - 1992
  • Altvioolsonate - 1994
  • Hamburg Concerto voor solo hoorn en kamerorkest met 4 obligato natuurhoorns - 1998-99, rev. 2003
  • Síppal, dobbal, nádihegedűvel: Weöres Sándor verseire (2000)
  • Études pour piano, Troisième livre - 1995-2001

Publicaties

  • 'Pierre Boulez',Die Reihe, IV (1958)
  • 'Wandlungen der musikalischen Form', ibidem, VII (1960)
  • 'Zustände, Ereignisse, Wandlungen', Melos (1967), blz. 165–169;
  • Three aspects of New Music (1968; met Witold Lutosławski en I. Lidholm)
  • 'Fragen und Antworten von mir selbst', Melos (1971), blz. 509–516;
  • 'Musik und Technik', in: Batel, kleinen, qunter en Salbert; Computermusik (Laaber, 1987).

Prijzen

  • Grawemeyer Award for Music Composition (Etudes for Piano) (1986)
  • Balzan Prijs (1991)
  • Rolf Schock-prijs voor Muziek (1995)
  • Kyoto Award (2001)
  • Polar Music Prize (2004)

Externe Links

Bronnen