Gezelschap

Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken


Een gezelschap is in de theaterwereld een algemene naam voor een groep mensen die gezamenlijk een organisatie vormen die zich bezig houdt met het repeteren en uitvoeren van voorstellingen in een van de podiumkunsten. Voor de duidelijkheid voegt men er meestal de betreffende discipline aan het woord gezelschap toe.

Zo bedoelt men met het begrip theatergezelschap (ook wel: toneelgezelschap of -groep of theatergroep) een organisatie die zich bezig houdt met het repeteren en uitvoeren van toneelvoorstellingen. Een theatergezelschap bestaat daartoe over het algemeen uit een groep artistieke medewerkers, waaronder de acteurs, regisseurs, theatervormgevers, lichtontwerpers en dramaturgen, en een groep productie-medewerkers, die zaken als boekingen, begrotingen en subsidieaanvragen behandelen. Meestal bestaat een theatergezelschap uit een vaste kern van acteurs en een regisseur die optreedt als artistiek leider, en daarmee de richting die het gezelschap aanhoudt bepaalt. Ook kan een theatergezelschap gastacteurs of gastregisseurs aannemen, die voor een specifieke voorstelling voor het gezelschap werken.

Nederland kent enkele tientallen professionele theatergezelschappen, waarvan de meeste op een bepaalde manier subsidie voor hun werk krijgen, hetzij structureel van de overheid (in het zogenaamde Kunstenplan), hetzij sporadisch door gemeenten, provincies of fondsen. Bekende professionele theatergezelschappen zijn onder meer Toneelgroep Amsterdam, het RO Theater, Toneelgroep Oostpool, Toneelgroep De Appel en Toneelgroep Maastricht. De meeste professionele theatergezelschappen zijn een stichting met of zonder winstoogmerk. Daarnaast kent Nederland een omvangrijk aantal amateurtheatergezelschappen, die uiteenlopen van studententheatergroepen tot lokale buurt- of dorpstoneelgroepen.

Met het begrip dansgezelschap bedoelt men meestal een organisatie die zich met moderne dans bezig houdt en een met een balletgezelschap, specifiek een organisatie die voorstellingen geeft op basis van de klassieke ballettechniek. Evenzogoed spreek men voorts van een opera- of operettegezelschap, mimegezelschap, cabaretgezelschap, musicalgezelschap, variëtégezelschap etc.

De term gezelschap impliceert echter meestal dat het ook het merendeel van de andere artistieke -, productie- en zakelijke/organisatorische medewerkers, behalve de uitvoerende podiumkunstenaars in dienst heeft. Dit in tegenstelling tot een door een onafhankelijke producent of impresariaat, voor een specifieke productie bijeengebrachte tijdelijke groep scheppende en uitvoerende kunstenaars. Overigens spreekt men ook dan vaak voor het gemak van het gezelschap met de naam van de betreffende productie.

Diverse organisatie's die een gezelschap vormen, kennen een meerjarig bestaan, meestal omdat ze door overheden, al of niet structureel, worden gesubsidieerd. Andere gezelschappen bestaan vaak maar voor een korte periode of zelf maar voor de duur van een productie. Gezelschappen in de podiumkunsten die meer dan tien jaar bestaan komen vooral in de muziek- en danswereld voor. Zo is bijvoorbeeld Nederlands grootste muziekgezelschap het Koninklijk Concertgebouw Orkest 125 jaar oud en zijn de dans- en balletgezelschappen Scapino Ballet, het Nederlands Dans Theater en Het Nationale Ballet elk meer dan 50 jaar oud. Ook diverse toneelgezelschappen kennen een langer bestaan, althans juridisch gesproken. Toneelgroep De Appel is al ruim 40 jaar en Toneelgroep Amsterdam bestaat inmiddels ook al meer dan 25 jaar, maar in de toneelwereld wordt de periode dat een bepaalde artistiek leider zich met het gezelschap verbind, belangrijker geacht dan het bestaan als formele organisatie.

Verwarring

In veel gevallen zijn organisaties in de podiumkunsten die men als gezelschap aanduidt, ook de producent van hun voorstelling. De producent van een voorstelling kan daarnaast echter ook heel goed een ander soort organisaties zijn. Deze kan bijvoorbeeld de voorstelling van het betreffende gezelschap in een bepaald theater, festival of andere bijzondere gelegenheid, presenteren. De producent kan ook de opdrachtgevende organisatie die voor het maken van een bepaalde (nieuwe) voorstelling daartoe een bestaand gezelschap uitnodigt, danwel zelf een (tijdelijk) gezelschap bij elkaar zoekt om de gewenste voorstelling te realiseren.

Voor het realiseren van de totstandkoming van een bepaalde voorstelling kan de producent bovendien samenwerken met diverse andere producenten, die men co-producenten noemt en die in financiële of materiële zin een bijdrage leveren, waardoor een serie voorstellingen tot stand kan komen die gepresenteerd worden op meerdere plaatsten en perioden in de wereld.

Voor een goed begrip van hoe een voorstelling in de praktijk gerealiseerd wordt, dient men derhalve duidelijk onderscheid te maken tussen het scheppende en uitvoerende gezelschap en de producent.