Gebouw 'De Vereeniging', Amsterdam

schilderij; biljarten; gokken; Warmoesstraat 139-145; Stadsarchief Amsterdam; interieur; genre; wedstrijd; biljarten; Gebouw ‘de Vereeniging’; Warmoesstraat 139-145

Naam	Gebouw De Vereeniging, Amsterdam
Plaats	Amsterdam
Type	Theaterzaal

Informatie

Adres: Warmoesstraat 139, Amsterdam

Lokaal "De Vereeniging" heeft in de 19de, en begin 20ste eeuw vele namen en gedaanten gekend. Het bestond reeds vóór 1834 uit meerdere panden; naast elkaar en achter elkaar. In een van die panden was in 1790 een spiegelhandel annex kunsthandel gevestigd.

De naam Vereeniging komt waarschijnlijk van de oorspronkelijke eigenaar, de "Vereeniging voor den Effectenhandel", die hier reeds rond 1856 enkele zalen exploiteerde als sociëteit. In een van die zalen werd op 12 october van dat jaar de Vrijdenkers vereniging "de Dageraad" opgericht.

In de loop der tijd zijn diverse namen van toepassing geweest; ‘Gebouw de Vereeniging, Zaal "de Vereeniging", Concertzaal "de Vereeniging" en Theater "de Vereeniging".

Verder heeft het namen gekend als; Folies Bèrgère, Cabaret Bonbonnière, Palais de Danse, Variété de Vereeniging, en Beurs Bioscoop, Keur Bioscoop en Bioscoop en Variété. Dit wijst wel op vele activiteiten, van wisselende eigenaars. Toneel- en variété voorstellingen werden voornamelijk pas ná 1880 gegeven. Vanaf die datum tot 1891 huurde de heer W.A. Muller een deel van het gebouw voor het geven van theatervoorstellingen.

In december 1891 is sprake van een ‘geheel vernieuwde inrichting van een van de voorzalen van lokaal De Vereeniging, het Hyppodrôme’.

Vanaf 1903 is, althans een deel van, de Vereeniging weer in bezit van Muller, want hij dient op 30 maart 1904 bij Burgemeester en Wethouders een verzoek in voor het plaatsen van een toneelfront in het lokaal De Vereeniging.

Op 12 april van dat jaar dient hij nog een verzoek in voor een verbouwing, met het doel het gebouw in te richten tot een Variété theater. Architecten zijn A.L. van Gendt (betrokken bij de nieuwbouw in 1892 van de Stadsschouwburg, en zijn zonen J.G., en A.D.N. van Gendt). Vervolgens krijgt hij behalve toestemming, een hele lijst voorschriften op het gebied van verlichting, verwarming, wijze van beweging der deuren, indeling der zitplaatsen, brandkranen en slangen, te gebruiken materialen op het toneel, en de aanwijzing dat de verwarming van ‘Schminck-comforen’ uitsluitend electrisch zal geschieden, en niet meer met gloeiende kooltjes. Alles overeenkomstig de aanwijzingen van de Commandant van de Brandweer. De schrik zat er bij de gemeentelijke overheid na het afbranden van de Stadsschouwburg in 1890, kennelijk nog goed in...

Op 3 maart 1905 dient Mulder een verzoek in tevens de voorzaal van het gebouw de Vereeniging voor openbare vermakelijkheden te mogen gebruiken. Ook hiervoor ontvangt Mulder toestemming, en wederom de gebruikelijke lijst voorschriften, waaronder de bepaling dat de verlichting uitsluitend electrisch zal zijn, en dat op, of bij het toneel steeds een annihilateur (brandblusapparaat) aanwezig zal zijn. Architect: J.H.M. Rademaker.

In 1911 vind er wederom een verbouwing plaats waarbij zowel het toneel, als het publieksgedeelte uitgebreid wordt.

Rond mei 1912 wordt in gebouw ‘de Vereeniging’ een bioscooptheater geopend, De Beursbioscoop. Een zaal aan de kant van de Warmoesstraat is hiervoor ingericht. De projectoren zijn in een speciaal aangebouwde ruimte geplaatst, zodat de 180 bezoekers geen last hebben van ‘...het geraas van het projectietoestel’.

Er was inmiddels een nieuwe eigenaar, P. Zwagerman, die in 1913 besloot de toneelzaal tot specialiteitentheater in te richten voor 600 personen. In de bovenzaal kwam een moderne koffiekamer. In een andere toneelzaal waren 532 zitplaatsen.

Door het in de loop der jaren samenvoegen en weer splitsen van de diverse ruimten, is niet met zekerheid te zeggen hoeveel zalen het ‘complex’ de Vereeniging uiteindelijk telde.

In 1905 was in een voorzaal van de Vereeniging de ‘Mechanisch-Astronomische Wereld Klok Tentoonstelling’ te zien, vervaardigd door August Noll. In december 1891 kon men in het geheel vernieuwde Hippodrôme, een voorzaal van de Vereeniging, dagelijks paardrijlessen nemen.

In 1912 zijn er naast film- ook toneelvoorstellingen. In augustus bijvoorbeeld werd een sensationeel drama uit hofkringen, ‘De Zwarte Kanselier’ opgevoerd door de bekende artiesten van het Koninklijk Théâtre te Kopenhagen.

In 1923 staat ‘Bioscoop en Variété hier. Tussen de filmvoorstellingen treed de humorist Chris de la Mar op.

Sinds eind jaren ’90 is hier het Kunstenaarsinitiatief W139 gevestigd. Verder was hier tot voor kort een dansstudio en een theaterzaal, behorende bij het Kunstenaarsinitiatief. De gemeente wil dit hele gebied renoveren en verbouwen.

Bronnen

• Productiedatabase
• Theaters in Nederland sinds de zeventiende eeuw. Redactie Bob Logger, Eric Alexander, Menso Carpentier Alting, Nico van der Krogt, Nathalie Wevers. Theater Instituut Nederland, 2007