Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken


Friedrich hoelderlin.jpg


Friedrich Hölderlin

NaamFriedrich Hölderlin
Volledige naamJohann Christian Friedrich Hölderlin
Geboortedatum20 maart 1770
Geboorteplaats Laufen am Neckar
Overlijdensdatum7 juni 1843
Overlijdensplaats Tübingen
BeroepDichter, Auteur
DisciplineToneel, Muziektheater
TrefwoordenOpera
Externe databases:
DBNL
IMDb
VIAF

Friedrich Hölderlin (1770-1843) was een Duitse lyrische dichter. Zijn werk overbrugt de klassieke en romantische scholen. Hij werd geboren in Lauffen am Neckar in het Hertogdom Württemberg. Hij studeerde theologie aan het Tübinger Stift (het seminarium van de protestantse kerk in Württemberg), waar hij vrienden werd met de toekomstige filosofen Hegel en Schelling.

Hölderlin kwam uit een arm gezin, zijn moeder werd tweemaal weduwe. Bij gebrek aan belangstelling voor een geestelijke carrière moest Hölderlin zijn geld verdienen als privéleraar van kinderen van rijke ouders. Tijdens zijn werk als privéleraar van de zonen van Jakob Gontard, een bankier uit Frankfurt, werd hij verliefd op diens vrouw Susette; zij zou zijn grote liefde worden. Susette Gontard is het model voor Diotima in zijn briefroman Hyperion.

Omdat hij zich in het openbaar beledigd voelde door Gontard, werd Hölderlin gedwongen om met zijn baan op te houden. Hij kwam opnieuw in een moeilijke financiële situatie terecht.

Reeds toen werd vastgesteld dat hij leed aan hypochondrie, een geestelijke aandoening die na de dood van Susette Gontard in 1800 zou verergeren. In het begin van 1802 vond hij een baan als privéleraar van de kinderen van de consul van Hamburg in Bordeaux. Hij reisde te voet naar die stad. Zijn reis en verblijf beschreef hij in Andenken (Herinnering), een van zijn bekendste gedichten. Een paar maanden later keerde hij echter terug naar Duitsland.

In 1807 werd hij door velen als krankzinnig bestempeld. Hij werd naar het huis van Ernst Zimmer gebracht, een timmerman uit Tübingen met verstand van literatuur die de Hyperion bewonderde. De daaropvolgende 36 jaar bleef Hölderlin in het huis van Zimmer wonen, in een torenruimte waarin hij de mooie vallei van de Neckar kon overzien. Hölderlin werd tot zijn dood door de familie Zimmer verzorgd en overleed op 73-jarige leeftijd.


Friedrich Hölderlin heeft bijgedragen aan 5 productie(s).

Friedrich Hölderlin heeft gewerkt in de volgende functies:


Het gehele overzicht van voorstellingen waaraan Friedrich Hölderlin heeft meegewerkt, voor zover geregistreerd in de Theaterencyclopedie:

NB: Bij de carrièreoverzichten zijn de voorstellingen gekoppeld aan de premièredatum. Het kan echter voorkomen dat personen niet aan de première meewerkten, maar pas later bij de voorstelling betrokken raakten.

Curriculum Vitae Theatrum
Productie Functie Producent Seizoen Premièredatum In regie van
De dood van Empedokles Auteur (schrijver libretto, scenario) Stichting Voorheen ADM 1986/1987 4 juni 1987 Peter de Baan
Hyperion Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Opera 1991/1992 19 december 1991 Péter Eötvös
Monstrueux Auteur (schrijver libretto, scenario) Ensemble Leporello 1991/1992 8 juni 1992
Marco Polo Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Opera 1999/2000 4 juni 2000 Pierre Audi
Empedokles Auteur (schrijver libretto, scenario) Theater Zuidpool 2014/2015 20 februari 2015 Koen van Kaam, Jorgen Cassier


Werk

De poëzie van Hölderlin, die tegenwoordig door velen als één van de hoogtepunten van de Duitse en westerse literatuur wordt gezien, raakte al snel in de vergetelheid. Alhoewel selecties van zijn werk door zijn vrienden reeds tijdens zijn leven werden gepubliceerd, werd het de rest van de 19e eeuw grotendeels genegeerd. De werken werden pas in de 20e eeuw door Norbert von Hellingrath herontdekt.

In feite was het leven van Hölderlin een tijdsbeeld — hij was een verdediger van de Franse Revolutie en werd gefascineerd door Napoleon. Net als Johann Wolfgang von Goethe en Friedrich von Schiller, zijn oudere tijdgenoten, was Hölderlin een fervente bewonderaar van de Oudgriekse cultuur, maar had hij er een zeer persoonlijke mening over. Voor Hölderlin stonden de Griekse goden model voor het conventionele classicisme. Hij begreep het Griekse idee van het tragische eind en sympathiseerde ermee wat blijkt uit het laatste couplet van zijn Hyperions Schicksalslied (Hyperions lied van het lot; de tekst van dit lied is door Johannes Brahms gebruikt voor zijn Schicksalslied).

'Doch uns ist gegeben,
Auf keiner Stätte zu ruhn,
Es schwinden, es fallen
Die leidenden Menschen
Blindlings von einer
Stunde zur andern,
Wie Wasser von Klippe
Zu Klippe geworfen
Jahr lang ins Ungewisse hinab'.

In de grote gedichten uit zijn latere periode gebruikte Hölderlin over het algemeen geen rijm. Hij schreef lange hymnes en elegieën, zoals Der Archipelagus (De archipel), Brot und Wein (Brood en wijn) en Patmos. Hij schreef ook werken in een kernachtigere, beknoptere stijl, waaronder epigrammen, stanza's en korte gedichten zoals het beroemde Hälfte des Lebens (Het midden van het leven).

Uitgaven

1797 – 1800   Der Tod des Empedokles (Fragmente, zu Lebzeiten unveröffentlicht)
1797 – 1799   Hyperion oder Der Eremit in Griechenland
1804   Trauerspiele des Sophokles (Sophokles – Übertragung)
1826   Gedichte von Friedrich Hölderlin (hrsg. von Ludwig Uhland und Gustav Schwab)
Hölderlin-Herausgeber Norbert von Hellingrath
  • Sämtliche Werke. 1846, hrsg. von Christoph Theodor Schwab. Erste Gesamtausgabe (s. Abb.)
  • Sämtliche Werke. Historisch-kritische Ausgabe, begonnen durch Norbert von Hellingrath, fortgeführt durch Friedrich Seebass und Ludwig von Pigenot, Berlin 1923 und 1943.
  • Sämtliche Werke, hrsg. von Friedrich Beißner. 8 Bde. Stuttgart, 1946–1985 („Stuttgarter Ausgabe“).
  • Sämtliche Werke und Briefe, hrsg. von Michael Knaupp, 3 Bde., Hanser, München, Wien 1992-1993.
  • Sämtliche Werke und Briefe in drei Bänden, hrsg. von Jochen Schmidt, Deutscher Klassiker Verlag, Frankfurt a. M. 1992 ff.
  • Sämtliche Werke. Historisch-kritische Ausgabe, hrsg. von D.E. Sattler. 20 Bde. und 3 Supplemente. Stroemfeld Verlag, Frankfurt a. M. 1975–2008 („Frankfurter Ausgabe“).[1]

Bronnen

  1. Besprechung der Historisch-kritischen Ausgabe: „Die Gesänge aus der Handschrift. Zum Abschluss der Frankfurter Hölderlin-Ausgabe“, NZZ, 19. Januar 2002, Nr. 15, PDF-Datei, 3 S.