Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken


Friedrich duerrenmatt 19890427.jpg


Friedrich Dürrenmatt

NaamFriedrich Dürrenmatt
Geboortedatum5 januari 1921
Geboorteplaats Konolfingen
Overlijdensdatum14 december 1990
Overlijdensplaats Neuenburg, Neuchâtel
BeroepAuteur
DisciplineToneel
Externe databases:
IMDb
VIAF

Friedrich Dürrenmatt (1921 — 1990) was een Zwitsers schrijver en schilder. Hij geldt als een der belangrijkste toneelauteurs van de twintigste eeuw.

Dürrenmatt was de zoon van een dominee in het kanton Bern. Hij groeide in het Emmental op en bezocht in de stad Bern het gymnasium. Zijn hele leven lang was hij een fervent grafisch kunstenaar en maakte hij talloze tekeningen, schilderijen en karikaturen. In Zürich ging hij naar de universiteit, alwaar hij uiteenlopende zaken studeerde, waaronder filosofie, fysica, theologie en germanistiek; desondanks behaalde hij geen diploma. Hij werkte als journalist en schreef voor het cabaret. In 1952 verhuisde hij naar Neuchâtel. Zijn vroege proza stond onder invloed van Franz Kafka; reeds snel begon hij echter toneelwerk en luisterspelen te schrijven. In de vroege jaren 1950 schreef hij nog om den brode, en produceerde ook recensies, maar toch had hij zich reeds met zijn eerste toneelstuk, Es steht geschrieben, door controverse laten opmerken. Alle stukken die hierna volgden, waren komedies of satires, met een sterke neiging tot het groteske en absurde, zonder evenwel ooit een zekere verhaallijn te verliezen.

Dürrenmatt werd buitengewoon productief: hij ontwikkelde zijn eigen dramaturgische stijl en schreef aan de lopende band luisterspelen en theaterstukken — Die Ehe des Herrn Mississippi, Ein Engel kommt nach Babylon (beide in München in première gegaan), Romulus der Große — alsmede enkele misdaadromans, waaronder Der Richter und sein Henker, waarvan een filmversie werd gemaakt. De thematiek van misdaad en gerechtigheid was iets wat Dürrenmatt bijzonder interesseerde; de wereld was in zijn ogen onrechtvaardig, want bureaucratie en overheidsmachinerieën maakten de wereld onmenselijk en complex. Het ideale antwoord hierop, sterker nog: het enige antwoord dat ons nog rest, is de komedie, aldus Dürrenmatt (in een later stadium ging hij nog verder, en beweerde dat zelfs de komedie als wapen niet meer werkte: de laatste toevlucht was de klucht).

Dürrenmatts grote internationale doorbraak kwam met Der Besuch der alten Dame: het is het groteske verhaal van een schatrijk geworden vrouw die naar haar verpauperde geboortedorp terugkeert, en belooft grootschalige economische bloei te bewerkstelligen door zelf de fabrieken op te kopen, maar op één voorwaarde: de man die haar indertijd zwanger maakte en haar vervolgens in de steek liet, moet eraan. Een apocalyptische wraakcampagne ontstaat, waarbij de oude man zich uiteindelijk opoffert voor het heil van de economie. Dit zoeken naar evenwicht in een moderne samenleving is een belangrijk thema bij Dürrenmatt.

Als theoretisch dramaticus liet Dürrenmatt zich evenmin onbetuigd: zijn opvattingen over het theater zette hij in een aantal opstellen uiteen. Hij distantieerde zich van het episch theater van Brecht, en had het evenmin op het absurdisme begrepen: een toneelstuk was weliswaar een afspiegeling van de groteske natuur van de maatschappij, maar moest te allen tijde een verhaal bezitten. Hoe dit verhaal zich dan in praktijk ontwikkelt, moet minutieus vastliggen; op die wijze zien we als toeschouwer immers dat menselijke gedragingen ten opzichte van elkander an sich in feite absurd zijn. Door een grotesk plan ten uitvoer te brengen, wordt het natuurgetrouw. Wat men echter geenszins moet wanen, is dat een auteur of een toneelstuk in staat zou zijn de mensen in welke zin dan ook te veranderen: het 'leerstuk' in de trant van Brecht is een zinloze onderneming. Toneelstukken kunnen mensen niet veranderen, en zeker niet in de anonieme, geautomatiseerde wereld van de moderniteit, die überhaupt niet menselijk is.

In Die Physiker speelt Dürrenmatt met de doembeelden over het einde van de wereld, zoals die in de jaren '50 en '60 actueel waren: een geleerde bezit de kennis om de wereld te vernietigen, maar anderen azen op dit procedé. Samen doen ze zich bij wijze van vermomming als krankzinnigen voor, maar het gevolg is dat een echte krankzinnige hen gevangen zet. De latere Dürrenmatt schreef naast eigen toneelstukken ook bewerkingen van andere auteurs zoals Shakespeare en Goethe, wier werk hij steevast naar zijn hand zette. Aan het eind van zijn leven ondergingen zijn dramaturgische opvattingen een zekere invloed van het postmodernisme. In tegenstelling tot de auteurs uit Duitsland, die het trauma van de Tweede Wereldoorlog tot diep in de jaren zeventig als schier onuitputtelijke inspiratiebron tot hun beschikking hadden gehad, heeft de Zwitserse postmoderne literatuur zich hoofdzakelijk op de kleinburgerlijkheid van het alledaagse leven toegespitst. Dürrenmatt geldt zodoende als een vooraanstaand exponent van de satirisch-groteske kritiek op de moderne samenleving. Stilistisch ziet men in zijn dialogen tevens een belangstelling voor de pulpliteratuur, wat het geheel doorgaans nog enigszins excentrieker pleegt te maken.

In 1986 ontving hij de Georg-Büchner-Preis. De invloed van Dürrenmatt op het theater valt, ook internationaal, niet te onderschatten.


Friedrich Dürrenmatt heeft bijgedragen aan 42 productie(s).

Friedrich Dürrenmatt heeft gewerkt in de volgende functies:


Het gehele overzicht van voorstellingen waaraan Friedrich Dürrenmatt heeft meegewerkt, voor zover geregistreerd in de Theaterencyclopedie:

NB: Bij de carrièreoverzichten zijn de voorstellingen gekoppeld aan de premièredatum. Het kan echter voorkomen dat personen niet aan de première meewerkten, maar pas later bij de voorstelling betrokken raakten.

Curriculum Vitae Theatrum
Productie Functie Producent Seizoen Premièredatum In regie van
Play Strindberg Bewerking Nova Zembla 1995/1996 4 april 1996 Luk Nys
Het huwelijk van de heer Mississippi Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdamsche Studenten Toneelvereeniging 1952/1953 8 mei 1953 Ton Lutz
Het bezoek van de oude dame Auteur (schrijver libretto, scenario) Toneelgroep Theater 1956/1957 17 november 1956 Elise Hoomans
Romulus de Grote Auteur (schrijver libretto, scenario) Studententoneel Wageningen 1960/1961 14 november 1960 Ad Hooykaas
Romulus de Grote Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdamsche Studenten Toneelvereeniging 22 april 1961 Eug. van der Heijden
Frank V Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1961/1962 16 september 1961 Han Bentz van den Berg
Die Physiker Auteur (schrijver libretto, scenario) Grenzland Theater 1962/1963 29 maart 1963 Horst Antlitz
De physici Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1962/1963 11 mei 1963 Han Bentz van den Berg
Romulus der Grosse Auteur (schrijver libretto, scenario) Stadttheater Hildesheim 1964/1965 23 september 1964 Dr. Victor Warsitz
Nachtelijk gesprek met een veracht mens Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdamsche Studenten Toneelvereeniging 1964/1965 17 november 1964 Nel Kars
Een avond in de herfst Auteur (schrijver libretto, scenario) Stichting Nieuw Rotterdams Toneel 1964/1965 15 mei 1965 Leo de Hartogh
Romulus de Grote Auteur (schrijver libretto, scenario) Nieuwe Komedie 1965/1966 17 oktober 1965 Berend Boudewijn
De meteoor Auteur (schrijver libretto, scenario) De Haagsche Comedie 1966/1967 8 oktober 1966 Paul Steenbergen, Eric van Ingen
Die Physiker Auteur (schrijver libretto, scenario) Kleines Theater Bad Godesberg 1967/1968 18 januari 1968 Peter Loos
Het huwelijk van de heer Mississippi Auteur (schrijver libretto, scenario) Amsterdamsche Studenten Toneelvereeniging 1968/1969 19 november 1968 Marijt Staercke
König Johann Auteur (schrijver libretto, scenario) Düsseldorfer Schauspielhaus 1968/1969 19 april 1969 Jaroslav Dudek
Play Strindberg Auteur (schrijver libretto, scenario) De Haagsche Comedie 1969/1970 21 februari 1970 Joris Diels
Koning Jan Auteur (schrijver libretto, scenario) Koninklijke Nederlandse Schouwburg 1969/1970 3 maart 1970 Walter Tillemans
Play Strindberg Auteur (schrijver libretto, scenario) Zuidelijk Toneel Globe 1969/1970 6 maart 1970 Ton Lutz
Het bezoek van de oude dame Auteur (schrijver libretto, scenario) De Nederlandse Comedie 1970/1971 18 september 1970 Jerzy Jarocki
Koning Jan Auteur (schrijver libretto, scenario) Stichting Nieuw Rotterdams Toneel 1970/1971 12 februari 1971 John van de Rest
De fysici Auteur (schrijver libretto, scenario) De Noorder Compagnie 1971/1972 10 september 1971 Zdenek Kraus
Dodendans Auteur (schrijver libretto, scenario) Stichting De Omweg 1983/1984 12 januari 1984 Wanda Reisel
Bezoek van een oude dame Auteur (schrijver libretto, scenario) Nieuwe Komedie 1984/1985 3 oktober 1984 Teuntje Klinkenberg
De blinde Auteur (schrijver libretto, scenario) Brandtheater 1986/1987 19 maart 1987 Paul Devilee
De fysici Auteur (schrijver libretto, scenario) Yoka Berretty 1987/1988 13 december 1987 Maureen Birney
Het bezoek Auteur (schrijver libretto, scenario) Stichting Theatergroep Toetssteen 1988/1989 1 april 1989 Frances Sanders
Het huwelijk van de heer Mississippi Auteur (schrijver libretto, scenario) Theaterschool 1989/1990 1 mei 1990 Tomas Monti
Play Strindberg Auteur (schrijver libretto, scenario) Spozo 1990/1991 7 juni 1991
Hercules of de stal van Augias Auteur (schrijver libretto, scenario) FRASCATI, Amsterdam 1991/1992 12 mei 1992 Koos Terpstra
Play Strindberg Auteur (schrijver libretto, scenario) Chamber Theatre St. Petersburg 1991/1992 22 mei 1992 Vladimir Koifman
Play Strindberg Auteur (schrijver libretto, scenario) Art & Pro 1992/1993 25 mei 1993 Frans Strijards
Ik snij de ui totdat jij huilt Auteur (schrijver libretto, scenario) Stichting Hellevoet Theater 1993/1994 24 februari 1994 Manita Bruinenberg
Het bezoek van de oude dame Auteur (schrijver libretto, scenario) Stichting Het Hof 1993/1994 5 juli 1994
Play Strindberg Auteur (schrijver libretto, scenario) Stichting Het Hof 1996/1997 24 mei 1997 Joop van der Linden
Play Strindberg Auteur (schrijver libretto, scenario) Theaterschool 1998/1999 21 juni 1999 Ira Judkovskaja
Die Physiker Auteur (schrijver libretto, scenario) Maatschappij Discordia 1999/2000 12 mei 2000 Maatschappij Discordia
Play Strindberg Auteur (schrijver libretto, scenario) Tusk Theatre Company 2006/2007 13 maart 2007
Bezoek van een dame Auteur (schrijver libretto, scenario) Els inc. 2007/2008 26 januari 2008 Arie de Mol
De ongenode gast Auteur (schrijver libretto, scenario) Stichting Het Hof 2007/2008 12 april 2008
Het bezoek Auteur (schrijver libretto, scenario) De Roovers Spelen VZW 2018/2019 19 oktober 2018
Der Besuch der alten Dame Auteur (schrijver libretto, scenario) Schauspielhaus Zürich 2021/2022 10 juni 2022 Nicolas Stemann

Trivia

  • Zijn oom was de politicus Hugo Dürrenmatt (1876-1957).

Werken

  • 1947 Es steht geschrieben (toneel, 1967 herwerkt tot Die Wiedertäufer)
  • 1949 Romulus der Große. Eine ungeschichtlich historische Komödie (toneel, vijfmaal herwerkt)
  • 1952 Die Ehe des Herrn Mississippi (toneel, vijfmaal herwerkt)
  • 1952 Der Richter und sein Henker (roman)
  • 1952 Der Tunnel (kortverhaal)
  • 1952 Die Stadt (verhalenbundel)
  • 1953 Der Verdacht (roman)
  • 1954 Ein Engel kommt nach Babylon (toneel)
  • 1954 Herkules und der Stall des Augias (luisterspel)
  • 1955 Das Unternehmen der Wega (luisterspel)
  • 1955 Grieche sucht Griechin. Eine Prosakomödie (roman)
  • 1955 Theaterprobleme (verhandeling)
  • 1956 Der Besuch der alten Dame. Eine tragische Komödie (toneel)
  • 1956 Die Panne. Eine noch mögliche Geschichte (verhaal, 1961 herwerkt tot luisterspel, 1979 tot toneel)
  • 1958 Das Versprechen. Requiem auf den Kriminalroman (roman, verfilmd als The Pledge)
  • 1962 Die Physiker (toneel)
  • 1966 Der Meteor. Eine Komödie in 2 Akten (toneel, herwerkt 1980)
  • 1969 Play Strindberg. Totentanz nach August Strindberg (bewerkt toneel)
  • 1972 Dramaturgisches und Kritisches, Theater-Schriften und Reden II (verhandelingen)
  • 1973 Der Mitmacher (toneel)
  • 1977 Die Frist (toneel)
  • 1981 Stoffe I_III (verhalen)
  • 1983 Achterloo (toneel)
  • 1985 Minotaurus. Eine Ballade
  • 1985 Justiz (roman)
  • 1989 Durcheinandertal (roman)

Literatuur

  • Barbara Baumann & Brigitta Oberle (1985), Deutsche Literatur in Epochen. München: Max Hueber Verlag.
  • Albert Bettex (1967), 'Die moderne Literatur', in: Bruno Boesch (red.), Deutsche Literaturgeschichte in Grundzügen. Die Epochen deutscher Dichtung. Bern: Francke Verlag, pp. 407-486.
  • Gerhard Fricke & Mathias Schreiber (1988), Geschichte der deutschen Literatur. Paderborn: Ferdinand Schöningh.
  • Bengt Algot Sørensen (1997), Geschichte der deutschen Literatur. Band II. Vom 19. Jahrhundert bis zur Gegenwart. München: C. H. Beck. (= Beck'sche Reihe 1217)
  • Wolf Wucherpfennig (1986), Geschichte der deutschen Literatur. Von den Anfängen bis zur Gegenwart. Stuttgart: Ernst Klett}}

Bronnen