François Joseph Pfeiffer
Portret van François Joseph Pfeiffer jr. (links). Gravure door Jacob Ernst Marcus, 1815. Collectie TIN.
| Naam | François Joseph Pfeiffer |
|---|---|
| Geboortedatum | 5 oktober 1778 |
| Geboorteplaats | Luik |
| Overlijdensdatum | 4 augustus 1835 |
| Overlijdensplaats | Terborg |
| Beroep | Decorontwerper, Kostuumontwerper |
| Discipline | Opera, Toneel |
| Externe databases: | |
| RKD |
Biografie
De vader van François Joseph Pfeiffer was tekenaar en graveur en specialiseerde zich in het graveren van portretten van belangrijke Amsterdammers, waaronder ook acteurs. Zo kwam de jonge Pfeiffer al vroeg in aanraking met het toneel en de beeldende kunst. In 1797 werd Pfeiffer aangenomen in de Amsterdamse Stadsschouwburg als magazijnmeester en decoratieschilder. Dat hield vooral in dat hij de bestaande decors in goede staat moest houden. In 1805 maakte hij zijn debuut als decorontwerper. Voor het nieuwe ballet van de Franse balletmeester Jean Rochefort, De Landvermaaken, schilderde hij een achterdoek, met de bijbehorende zij- en bovenschermen (coulissen en friezen). In 1811 werd hij echter ontslagen. De directie van de schouwburg kwam toen in handen van een aan aantal acteurs, die de nadruk legden op treurspelen in plaats van op opera en ballet. Nieuwe decors waren voor die treurspelen niet nodig.
Na zijn ontslag moest Pfeiffer op een andere manier in zijn onderhoud voorzien en opende Pfeiffer zijn eigen theatertje dat hij ‘Théâtre Optique of Schilder- en Werktuigkundig Schouwtoneel, naar de uitwerkingen der Natuur’ noemde. In dit theater in de Beulingstraat in Amsterdam kreeg men – in het klein – voorstellingen voorgeschoteld die alleen bestonden uit al dan niet bewegende decorstukken (figuurtjes, schepen en karren) en prachtige achterdoeken. Daarnaast maakte Pfeiffer veelvuldig gebruik van lichteffecten. Na de eerste voorstelling op 26 januari 1811 van een Gezigt van het Dal van Plaum by Dresden; een Gezigt op het Abcouder-Meer, by Maanschyn en De Storm op Zee bleek het Théâtre Optique een groot succes.
Links: Vooraanzicht van Théâtre Optique met scèneafbeelding uit Groenlandse Visserij en Beerenjagt. Gewassen pentekening, 1811. Rechts: Decorontwerp van een Winterlandschap voor het Théâtre Optique door François Joseph Pfeiffer. Aquarel, 1811. Collectie TIN.
Toen de Amsterdamse Schouwburg in 1820 weer een nieuwe directie kreeg, werd Pfeiffer meteen binnengehaald als vaste decorateur. Hieronymus Nicolaas van Slingelandt, die als bestuurder verantwoordelijk was voor de decors in de schouwburg, zorgde ervoor dat Pfeiffer ruime financiële mogelijkheden kreeg. Tot zijn dood in 1835 ontwierp Pfeiffer nog vele decors voor ballet-pantomimes, opera’s en treurspelen. Een nieuw door hem geschilderd decor werd steevast op de affiches vermeld.
Pfeiffer ontwierp in de jaren 1823 tot 1831 ook zes decors voor het kamertoneel van Hieronymus Nicolaas van Slingelandt. Dit kamertoneel bestaat nog steeds, en is deel van de Collectie TIN. Voor meer informatie, zie Slingelandt Toneel.
In Pfeiffers decors domineerde het achterdoek, dat het grootste deel van het toneel in beslag nam. Alle elementen van het decor, en ook de kostuums, moesten op elkaar aansluiten. Kenmerken van zijn romantische stijl zijn terug te zien in zijn interesse voor verre exotische landen, de asymmetrie van zijn werk en het veelvuldig gebruik transparante achterdoeken waarmee maanlicht of de uitbarsting van een vulkaan op het toneel getoverd werd.
Na zijn dood werden Pfeiffers decors en achterdoeken nog lange tijd gebruikt, totdat ze verloren gingen tijdens de schouwburgbrand van 1890.
Zie ook: Tijdlijn 1834: Jacob van Lennep oogst lof voor de opera Saffo, die hij in samenwerking met componist Johannes van Bree maakt.
Theater CV
François Joseph Pfeiffer heeft bijgedragen aan 21 productie(s).
François Joseph Pfeiffer heeft gewerkt in de volgende functies:
- Decor - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Kostuums - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Vervaardiger - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
Het gehele overzicht van voorstellingen waaraan François Joseph Pfeiffer heeft meegewerkt, voor zover geregistreerd in de Theaterencyclopedie:
NB: Bij de carrièreoverzichten zijn de voorstellingen gekoppeld aan de premièredatum. Het kan echter voorkomen dat personen niet aan de première meewerkten, maar pas later bij de voorstelling betrokken raakten.
Decorontwerpen
In de collectie van het Theater Instituut Nederland bevinden zich veel decor- en kostuumontwerpen van Pfeiffer.
Decorontwerp voor een Zomerbos door F.J. Pfeiffer. Krijt en aquarel, z.j. (ca. 1820)
Links: Decor voor het eerste bedrijf van de opera Saffo, naar ontwerp van Pfeiffer. Stadsschouwburg 22 maart 1834. Litho, ingekleurd, z.j. Rechts: Decorontwerp voor de opera De Toverfluit van Mozart, z.j. Gouache, z.j. In dit ontwerp is duidelijk de invloed van Schinkel te zien. Collectie TIN.
Links: Decorontwerp voor de opera Muette de Portici van Auber. Gouache, z.j. Rechts: Decorontwerp voor het ballet Almanzor en Moraïme, eerste bedrijf. Aquarel, 1825. Collectie TIN.
Bronnen
- Tuja van den Berg, “François Joseph Pfeiffer komt weer in dienst als decorateur bij de Stadsschouwburg van Amsterdam”. Een theatergeschiedenis der Nederlanden. (red. Erenstein, R.E.) Amsterdam, 1996.
- J. van Lennep en G. van Enst Koning. F.J. Pfeiffer: Tooneel decoratief. Amsterdam, 1845.