Ad van Gessel
Dore Smit, Frans Vorstman, Ad Noyons, Ad van Gessel, Han Surink in Allen die vallen. Toneelgroep Studio, 1966. Foto: Ad van Gessel. Collectie TiN.
Biografie
Hij kwam in 1944 met diploma van de toneelschool en maakte na de bevrijding zijn debuut bij het AVOS-gezelschap (Alles Voor Onze Soldaten). Tijdens zijn jaren bij het Nederlands Volkstoneel richtte hij een eigen gezelschapje op, het Amsterdams Jeugdtoneel, dat echter niet lang bestond. Vanaf die tijd was hij aan verscheidene gezelschappen verbonden, werkte hij regelmatig mee aan radio- en televisiespelen en maakte hij naam als fotograaf. Hij is gehuwd geweest met Hella Faassen.
Als fotograaf heeft Ad van Gessel gefotografeerd voor Toneelgroep Arena, De Noorder Compagnie, een enkele keer voor De Nederlandse Comedie en een aantal andere gezelschappen. Daarnaast heeft hij foto’s gemaakt én geacteerd bij Stichting Toneelgroep Studio en de Nieuwe Komedie. Het zwaartepunt van zijn fotografische werk ligt bij Toneelgroep Studio.
Toneelgroep Studio was een vooruitstrevend gezelschap dat nieuwe invloeden in de theaterwereld toonde aan het Nederlandse publiek. Het had daarvoor zijn eigen zaal die, net als het gezelschap, innovatief en experimenteel opgezet was; De Brakke Grond naar ontwerp van Wim Vesseur. Studio was het eerste experimentele gezelschap dat subsidie van de overheid ontving. Het gezelschap speelde vanaf 1962, toen Kees van Iersel de artistieke leiding kreeg, nieuwe stukken van auteurs als Beckett en Genet en experimenteerde met de vorm waarin ze deze stukken toonde. Ad van Gessel was dus niet alleen acteur bij dit gezelschap, maar vooral ook fotograaf. Zijn negatievencollectie is na zijn overlijden in 1993 aan het Theater Instituut Nederland geschonken en vormt een belangrijk document van de opkomst van experimenteel theater in Nederland. Daarnaast toont het de eerste nieuwe tendensen in de theaterfotografie, die braken met de conventionele periode van na de Tweede Wereldoorlog.
Aan het begin van de jaren ’60 heerst de conventionele theaterfotografie nog in Nederland. Het theaterlandschap wordt vooral bepaald door gezelschappen als de Nederlandse Comedie en de Haagse Comedie. Deze gezelschappen brengen een klassiek repertoire en zoeken niet naar vernieuwingen. Toneelgroep Studio wilde echter iets anders tonen aan het publiek en begon moderne voorstellingen te spelen. Dit wordt niet alleen weerspiegeld in het repertoire, maar ook in de fotografie. De foto’s van Ad van Gessel tonen een zoektocht naar een manier om deze nieuwe vorm van theater weer te geven. Hierdoor zijn zowel kenmerken van de conventionele theaterfotografie, als kenmerken van de vernieuwde theaterfotografie zichtbaar in zijn werk. Dit maakt Van Gessel een belangrijke vernieuwer in de theaterfotografie.
Van Gessels foto’s zijn vooral close-ups en medium shots, hij maakt weinig overzichtsfoto’s. Dit is een tendens die bepaald wordt door het experimentele theater, dat zich meer op de acteur richtte dan op het decor. De fotograaf volgde deze verandering; immers, wat niet visueel interessant is, hoeft ook niet gefotografeerd te worden. De acteurs hebben geen sterrenstatus meer en daarom verdwijnen de klassieke rolportretten. Dit zorgt er ook voor dat de acteurs niet meer duidelijk herkenbaar op de foto’s hoeven te verschijnen, wat resulteert in een grotere vrijheid voor de fotograaf. Kenmerken als beweging, suggestie, scherpte/onscherpte, dynamiek en soms het ontbreken van een centraal aandachtspunt gaan een rol spelen in Van Gessels foto’s als gevolg van deze vrijheid. De acteur is niet langer de centrale focus in het beeld, Van Gessel tracht eerder een gevoel dat bij de voorstelling hoort over te brengen. Dit uit zich bijvoorbeeld in foto’s waarbij acteurs half verscholen gaan achter rekwisieten en waarbij er niet eens op hen scherp gesteld is. Het is misschien niet meer precies duidelijk wat er gebeurt, maar de foto’s hebben veel meer zeggingskracht dan conventionele theaterfoto’s. Van Gessel maakt gebruik van een veel lossere, vrijere beeldopbouw, waarbij acteurs niet meer precies worden ingekaderd, zoals bij de rolportretten en de dubbelportretten normaal was. Hij toont als een van de eerste ongewone standpunten, extreme close-ups en scherpe afsnijdingen die zorgen voor dynamiek en intensiteit. Daarnaast maakt hij ook gebruik van bewegingsonscherpte, waardoor de actie van het stuk terugkomt in het beeld.
Van Gessel ging altijd creatief met de materie om en heeft zich nooit duidelijk op één bepaalde stijl toegelegd. Zo zijn sommige foto’s meer grafisch, door een sterk contrast tussen zwart en wit, terwijl de grijswaarden bij andere foto’s een geleidelijke overgang tonen. Hij heeft ook enkele collages gemaakt en maakte naast tamelijk donkere beelden ook veel lichte. Kenmerkend voor Van Gessels foto’s is dan ook de verscheidenheid en creativiteit in de omgang met het onderwerp.
Van Gessel maakte echter niet alleen foto’s van voorstellingen, maar ook voor de voorstellingen. Zo zijn zijn foto’s onder andere tijdens de voorstelling Hoera Amerika te zien geweest. Ook de voorstelling 0 = 0 werd visueel ondersteund door projecties van zijn afbeeldingen. Er is, behalve een aantal fietszadels, niets aan rekwisieten op toneel, waardoor de foto’s een prominente rol spelen. Op deze wijze is er een belangrijke wisselwerking tussen fotografie en theater. Van Gessel kan deze brug goed slaan, omdat hij als acteur bij Toneelgroep Studio is begonnen. Hij benadert deze dubbelrol van acteur/fotograaf niet als buitenstaander, maar als iemand die onderdeel van het proces is.
Theater CV
Ad van Gessel heeft bijgedragen aan 83 productie(s).
Ad van Gessel heeft gewerkt in de volgende functies:
- Regie - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Uitvoerende - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Decor - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Kostuums - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
- Vervaardiger - Zie lijst (A-Z) of lijst (datum)
Het gehele overzicht van voorstellingen waaraan Ad van Gessel heeft meegewerkt, voor zover geregistreerd in de Theaterencyclopedie:
NB: Bij de carrièreoverzichten zijn de voorstellingen gekoppeld aan de premièredatum. Het kan echter voorkomen dat personen niet aan de première meewerkten, maar pas later bij de voorstelling betrokken raakten.
Kostuums
Kostuum gedragen door Ad van Gessel als Opperschenker in "De Wijze Kater" van Herman Heijermans. Ontwerp: Lisette van Meeteren. Collectie TiN.
Kostuum gedragen door Ad van Gessel in "De Wijze Kater" van Herman Heijermans. Ontwerp: Lisette van Meeteren. Collectie TiN.
Kostuum gedragen door Ad van Gessel als Zenon in "De tuin der lusten" van Fernando Arrabal. Ontwerp: Frank Raven. Vervaardiging: Koosje Henneman, Ser van Eijk. Collectie TiN.
Ad van Gessel heeft als fotograaf gewerkt voor:
- Stichting Toneelgroep Studio 1962 – 1970
- De Noorder Compagnie, 1972
- Nieuwe Komedie, 1968 - 1972
- Toneelstichting Spel, 1970
- Werkgroep Annemarie Prins, 1965
- Toneelgroep Arena, 1968
- De Nederlandse Comedie, 1965
Spel o.a.:
Theaterfotografie
"En zelfs de bloemen werden geboeid", Toneelgroep Studio, 1969. Foto: Ad van Gessel. Collectie TiN.
Carol van Herwijnen, Willeke van Ammelrooy, Mariëlle Fiolet in "De tuin der lusten", Toneelgroep Studio 1969. Foto: Ad van Gessel. Collectie TiN.
Bronnen
- Productiedatabase
- Fotocollectie Theater Instituut Nederland
- Acteurs- en Kleinkunstenaars-Lexicon van Piet Hein Honig, 1984
- P. Eversmann, “Opening van de Brakke Grond voor toneelgroep Studio” in Erestein, R.L. (red.) Een theatergeschiedenis der Nederlanden. Amsterdam UP, Amsterdam, 1996
- Onbekend. ‘Ad van Gessel. Acteur die zijn plaatjes kwijt kan’ Helderse Courant, 05-07-1968.
- Iris van Vliet, 'Belicht. Theaterfotografie in Nederland van 1945 tot 2011' Masterscriptie UvA Theaterwetenschap, 2011.