Uit TheaterEncyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken


Tusch.jpg

NaamTuschinski
PlaatsAmsterdam
TypeTheatergebouw
ThemaRevue, Variété, Opera
ArchitectLouis Hijman de Jong, D.J. Klaphaak
Bouwjaar1918-1921
Openingsdatum29 oktober 1921
 Website
De volgende coördinaat is niet herkend: Geocoding failed.


Informatie

  • 1921-1940 Theater Tuschinski
  • 1940-1945 Tivoli
  • 1945-2000 Tuschinksi Theater
  • vanaf 2000 Pathé Tuschinski

Abraham Içek Tuschinski, geboren in 1886 in Brzezin, Polen, kocht in 1918 stukje bij beetje grond tussen Munt en Rembrandtplein, met de bedoeling daar een groots bioscooptheater neer te zetten. Hij liet daartoe ontwerpen maken door de Amsterdamse architect Hijman Louis de Jong die (als gemachtigde van Abraham Tuschinski), ook met de gemeente Amsterdam onderhandelde over onteigening, sloop en de nodige bouwvergunningen. In 1919 werd met de bouw begonnen. De benodigde 1200 heipalen waren in Duitsland besteld, doch bleven in de chaotische naoorlogse omstandigheden om onopgehelderde redenen in Wiesbaden steken. Toen Tuschinski dit vernam, ging hij persoonlijk naar Duitsland, en zorgde er voor dat de palen via de Rijn, als vlotten, en voorzien van de Nederlandse vlag, Nederland bereikten. Op 18 juni 1919 ging de eerste paal de grond in. De architect D.J. Klaphaak werd, naast Hijman de Jong, benoemd tot uitvoerend architect; de vormgevers Jaap Gidding en Pieter den Besten namen ontwerp en uitvoering van het interieur voor hun rekening, waarvan zij onderdelen weer uitbesteedden aan andere kunstenaars.

Tuschinski front.jpg

Op 29 oktober 1921 was de feestelijke opening met een programma van korte films en muziek door een groot orkest onder leiding van Max Tak. De films werden muzikaal begeleid door een Wurlitzer-orgel, het eerste in Europa. Behalve de grote zaal van het Tuschinski Theater werd op 29 oktober ook cabaret La Gaîté geopend. Ook hier was een heel programma voor samengesteld, onder de artistieke leiding van Henry Wallig. La Gaîté had een eigen orkest, en bracht programma’s met zang en dans, variété, sneldichters en ook eenakters. In de loop der tijd traden hier Louis Davids, Lou Bandy, Fien de la Mar, Stella Fontaine, Cor Ruys en Koos Speenhoff op; tussen 1934 en 1940 trad hier met enige regelmaat ook het Berlijnse Nelson Cabaret op. Na de oorlog werden er voorstellingen gegeven door Toneelwerkgroep Test van Kees van Iersel, met stukken van Ionesco en Samuel Beckett.

In het souterrain was ten behoeve van de kinderen van bezoekers een crèche gevestigd. Tuschinski was de eerste theaterdirecteur in Nederland die de waarde van galapremières inzag, waarbij de topartiesten van die tijd uitgenodigd werden, zoals Maurice Chevalier, Marlène Dietrich en Richard Tauber. Daarnaast was Tuschinski een belangrijk podium voor internationale variétéartiesten.

De grote zaal bood plaats aan 1600 personen; in La Gaîté, mét dansvloer, konden 250 bezoekers. Later, toen de dansvloer verwijderd was, uiteraard meer. Toen La Gaîté in 1973 als tweede filmzaal van Tuschinski in gebruik werd genomen, waren er 247 plaatsen.

Op 31 augustus 1940 wordt Tuschinski op last van de bezetter voor drie maanden gesloten. Hierdoor gaat Abraham Tuschinski failliet, en neemt het Duitse concern Tobis Cinema nv het theater over. De naam werd veranderd in Tivoli.

Na 23 oktober 1944 worden tot januari 1945 alleen nog variétévoorstellingen gegeven. Hierna alleen nog overdag films in een onverwarmd theater. De laatste film in Tivoli is op 30 maart: Tanz mit dem Kaiser met Marika Rökk, die al in 1929 in La Gaîté was opgetreden als ‘famous American dancer’. Abraham Tuschinski, zijn vrouw, en zijn twee medewerkers en zwagers Herman Gerschtanowitz en Herman Ehrlich kwamen in 1942 om in Auschwitz, Polen, dat zij jaren geleden ontvlucht waren.

De architect Hijman Louis de Jong heeft naast het Tuschinski Theater nog enkele woonblokken en winkels in Amsterdam gebouwd. Zijn bureau ging in 1931 failliet. Op 14 mei 1944 werd hij opgepakt, en op 31 oktober 1944 ook in Auschwitz omgebracht.

Premieres

Zie Voorstellingen die in dit theater in première zijn gegaan

Zie ook Voorstellingen die in dit theater onder de naam Tivoli in première zijn gegaan

Bronnen

  • Productiedatabase
  • Theaters in Nederland sinds de zeventiende eeuw. Redactie Bob Logger, Eric Alexander, Menso Carpentier Alting, Nico van der Krogt, Nathalie Wevers. Theater Instituut Nederland, 2007