Sonia Gaskell: Volgens anderen
Eenlevenlangtheater Sonia Gaskell:
- Homepage Eenlevenlangtheater Sonia Gaskell
- Biografie
- Repertoire
- Video
- Audio
- Volgens Sonia Gaskell
- Volgens anderen
- Colofon
Volgens Rudi van Dantzig
Rudi van Dantzig liet bij zijn overlijden een nagenoeg voltooid manuscript na van een biografie over Sonia Gaskell. Het boek "Herinneringen aan Sonia Gaskell" verscheen postuum in 2013. Het is een gevoelig geschreven portret van de vrouw die veel voor hem betekend heeft en met wie hij als leerling en naaste medewerker een haat-liefde verhouding had. Rudi van Dantzig, die Gaskell altijd als 'Mevrouw' bleef aanspreken, brengt haar met talloze anekdotes tot leven - met oog voor detail, en met humor. Zo imiteert hij haar sterke Franse accent en haar legendarische uitspraken. Zijn eerste les bij Gaskell in de studio in de Zomerdijkstraat beschrijft hij als volgt:
"Mevrouw zat op haar plaats voor de spiegel toen ik binnen schuifelde, en verfde zuinig haar lippen. 'Is wel zeer veel aan je te doen,', zei ze, haar lippenwerk voortzettend. 'Je hebt wel goeie voeten, maar rug is slecht. Is stijf en hangkt; als oude man.' Noch uit haar woorden, noch aan de manier waarop ze die uitsprak, kon ik opmaken of dit de afsluitende conclusie was, dat ik gewogen en te licht bevonden was. Maar ik was geen 'u' meer voor haar: een stapje verder dus! Mevrouw schudde haar haren los op een manier die ik niet van zo'n imponerende vrouw had verwacht: meisjesachtig en een beetje koket. Ze greep haar tas, liep naar de deur en zei zonder zich nog om te draaien: 'Volgende week u moet wel wat eerder komen, niet zo op die laatste nieppertje. Iek begin wel altijd precies op tijd.'" (bron: Rudi van Dantzig, Herinneringen aan Sonia Gaskell, De Arbeiderspers, Amsterdam 2013.
Volgens oud-dansers van Het Nationale Ballet
Voor herinneringen van oud-dansers aan Sonia Gaskell zie Herinneringen en anecdotes over en rond Sonia Gaskell
Liefs van Audrey
Links: De foto met opdracht die Audrey Hepburn naar Gaskell stuurde. Rechts: Repetitiefoto Ballet-Studio '45 in de Zomerdijkstraat: o.a. Margot van Wilgenburg (staande links), Audrey Hepburn (op de vensterbank, haar hoofd net achter Louki van Oven), en vooraan in de dansgroep Louki van Oven (de meest linkse ballerina in witte tutu), Jennifer Roders, en Aart Verstegen. Foto: Maria Austria/MAI. Collectie TIN
Audrey Hepburn, oud-leerling van Sonia Gaskell, stuurde haar deze foto (links) waarop zij schreef: "Voor mijn lieve Madame Sonya. Audrischka." (Herkomst: Privécollectie)
Volgens Rudi van Dantzig
"Ik vind het erg jammer, dat ze mensen vaak niet vertrouwde. Die grote angst van haar dat het fout zou gaan. Maar ze was zelf veel te sterk. Ze had makkelijk anderen kunnen vertrouwen want ze had een enorme positieve invloed en de mensen adoreerden en bewonderden haar toch. Dat vond ik het tragische, dat iedereen eigenlijk zo om haar gaf en dat ze toch vaak zo alleen was en mensen niet de kans gaf om iets dichter bij elkaar te zien."
Geciteerd uit: Sonia Gaskell "Geloof in wat je danst" van Conrad van de Weetering en Luuk Utrecht (Zutphen 1977)
Volgens Jaap Flier
"Menselijk was ze heel slecht. Ze speelde iedereen tegen elkaar uit en ze was vreselijk jaloers. Maar ze had ook fantastische kanten. Ik heb vaak bij haar gelogeerd en dan las ze voor uit de Bijbel of uit de boeken van Stanislavski. Ze gaf ons een hele basis voor culturele ontwikkeling. Door haar wisten we wie Picasso en Braque waren. Ze was een ongelooflijk inspirerende persoonlijkheid."
Geciteerd uit: Nederlands Dans Theater. Een revolutionaire geschiedenis van Coos Versteeg (Amsterdam, 1987).
Volgens Jaap Flier
"Haar grote kracht was, dat zij een enorm improvisatietalent in zich had en dat bestond daaruit, dat ze mensen, die capaciteiten hadden een enorme stimulans kon geven. Maar ook in mensen met minder capaciteiten kon zij talenten vinden die bijzonder belangrijk waren en die ze dan ontwikkelde. Ze heeft vaak met mij gepraat en dan gingen de gesprekken over allerlei culturele onderwerpen. Het ging over Stanislavski, waar ik nog nooit van gehoord had, het ging over de bijbel, het ging over abstracte beeldhouwkunst en schilderkunst. En ze heeft mij een gevoel gegeven dat dans niet alleen het nette en lichte zwevige mooie vak is waar alle jongens en meisjes die beginnen aan denken, maar dat het een veel intensere en diepere zaak was."
Uit: de documentaire Dag mevrouw! van David Koning (1969)
Volgens Elfred van der Vliet
Volgens Elfred van der Vliet, ten tijde van de balletoorlog:
"Haar een monument te noemen zou op zijn minst voorbarig zijn. Haar rol is nog lang niet uitgespeeld, al zijn er tekenen die er op wijzen dat zij met pijn en overgave tegelijk, zoals zoveel in haar uit tegenstellingen bestaat - steeds meer en steeds ernstiger aan het vraagstuk van haar opvolging gaat denken en werken. Nee, een betere vergelijking is misschien te vinden bij de weerkundigen, die orkanen zulke mooie meisjesnamen plegen te geven. Orkaan Sonia: twintig jaar actief en nog steeds niet uitgewoed".
Uit: Het Vrije Volk, 29 januari 1966
Volgens Rudi van Dantzig
"Wie denkt dat de directrice van Het Nationale Ballet in luxe leeft, heeft het bij het verkeerde eind. Voor luxe heeft Gaskell geen tijd en nauwelijks belangstelling. Bij de vrouw, die overdag berekeningetjes maakt van fl. 45.000,- plus fl. 165.000,- vindt men geen ijskast, geen modern fornuis, geen TV.
Ik vergeet nooit het ontstelde gezicht van de culturele attaché van Portugal die bij Gaskell thuis te dineren kwam en haar in haar piepkleine keukentje aantrof, met een schortje voor. "Ik heb iets heerlijks gemaakt, kijk..." en stralend tilde ze de deksel van de pan op. En tot mij, als een soort apotheose: "En straks bak ik Russische pannekoekjes met zure room".
En ze wist het diner met de keurig aangedane buitenlander en zijn vrouw, waarvan ik bang was dat het een pijnlijke aangelegenheid zou worden, om te toveren tot een geanimeerd, ongedwongen eten en discussiëren."
Uit: Het Parool PS, 29 januari 1966
Volgens Rudi van Dantzig
"Als ik bij Gaskell thuis kwam, was het een erg aardige vrouw. In de studio was ze een monster. Ze kon je behandelen als vuilnis, als een volkomen mislukking, alsof je totaal niet bestond. Dat zat me zeer dwars. Een bikkelharde vrouw, die wel ontzettend goed was en bezeten van dansen. Ze heeft mensen letterlijk uit de grond gestampt, ook mij. Ze heeft me bijna alles van dansen geleerd. In die tijd was ze God voor me. Ik hield van haar, maar ik verafschuwde de manier waarop ze met mensen omging."
Geciteerd uit: Vrij Nederland, 14 mei 1988
In een interview met datzelfde tijdschrift van 29 september 1979 herinnert Van Dantzig zich:
"Toen ik hoorde dat ze stervende was ben ik naar Parijs gegaan... Ze had een mooie jurk aangedaan, kon nauwelijks meer staan. Was verschrikkelijk ziek, kanker aan de lever. Ze vond alles wat ik deed niet goed. Ze kon nooit zeggen dat ik iets goed deed. Ik was eraan gewend, ik was gehard. Ik dacht: is dat de vrouw waar ik zo bang voor was? Zo iets kleins en treurigs. Toch snakte ik er ook toen nog naar om van haar te horen dat ik iets bereikt had met de groep... Ze heeft een ontzettend grote rol in m'n leven gespeeld. Mijn dansleven is bij haar begonnen. Ik bewonderde haar, maar ik heb altijd in conflict met haar geleefd."
Volgens Jaap Flier
Danser Jaap Flier over het weggaan bij het Nationaal Ballet en onstaan van het Nederlands Dans Theater:
"Om te beginnen moet ik zeggen, dat ik een vreselijke moederbinding had met Sonia Gaskell. Dat hadden we trouwens allemaal, want zij is zo'n geweldige persoonlijkheid, dat het me ontzettend veel moeite heeft gekost om me daarvan los te maken. Dat was al een van de redenen om weg te gaan, maar er was meer. Gaskell zei bijvoorbeeld: "Ik kan het niet meer alleen doen, ik vind dat ik er iemand bij moet hebben". Maar ze deed geen enkele moeite om iemand te vinden en toen ze er eindelijk iemand bij haalde om haar te verlichten, werkte het helemaal niet tussen haar en die persoon, waarin ik op een gegeven moment juist wel erg ging geloven (Benjamin Harkarvy)".
Geciteerd uit: Haarlems Dagblad - Erbij, 26 mei 1973
Volgens Max Dooyes
Danser en pedagoog Max Dooyes had ook zelf les bij Sonia Gaskell in haar studio aan de Zomerdijkstraat in Amsterdam:
"Nou moet ik zeggen, dat ik het aan de ene kant heel prettig vond in die studio. Er was daar een heel prettige sfeer. Wel kregen we bij Gaskell veel te zware oefeningen in het begin. Er stonden ook kleine kinderen tussen, beginners en gevorderden. Later heb ik lessen gezien in de opera in Parijs en ook daar heb ik gemerkt dat ze in de kinderlessen begonnen met eerst iedereen gewoon de hele rataplan te laten doen, niemand lette op uitgedraaid of geplaatstheid. En toen legden ze me daar uit: "Na drie jaar zien we wier er talent heeft en dan ga je pas er aan werken maar dan hebben ze kracht.". Dus misschien werkte Gaskell ook wel zo?
Hoewel ik haar dus een heel sympathiek mens vond, ben ik toch afgeschrikt door bepaalde dingen en ik dacht, "o, nee, dat moet voor mijn gevoel helemaal niet zo...".
Geciteerd uit: Sonia Gaskell "Geloof in wat je danst" van Conrad van de Weetering en Luuk Utrecht (Zutphen 1977)
Volgens Leo Staats
Choreograaf Leo Staats gaf Sonia Gaskell les in Parijs.
"Natuurlijk heb ik Sonia zien dansen, ze was mijn leerling. En misschien klinkt dat gek, maar Sonia was eigenlijk te intelligent om goed te kunnen dansen. Ze kende het vak door en door, maar het leek wel of ze altijd naast zichzelf meeliep om te controleren wat ze deed."
Geciteerd uit: Sonia Gaskell "Geloof in wat je danst" van Conrad van de Weetering en Luuk Utrecht (Zutphen 1977)
Volgens danscritica Ine Rietstap
"Hoe we ook over de figuur van Gaskell mogen denken – en die meningen lopen uiteen van een bijna blinde adoratie tot een meedogenloos felle kritiek – haar plaats in de Nederlandse dansgeschiedenis is prominent."
Geciteerd uit: NRC, 7 oktober 1969
Volgens Rudi van Dantzig
"De eerste keer dat ik bij haar (Gaskell) kwam om te vragen of ik les kon krijgen...ik vond het een beangstigende vrouw, die ogen...Ik heb doorgezet, maar het was een heel onzeker beroep. Toen Gaskell met Ballet Recital begon zei ze: 'Je bent helemaal niet goed, maar ik heb een jongen nodig. Omdat je niet goed bent, moet je voor je lessen blijven betalen.' Ik verdiende dertig gulden en daarvan ging er vijftien voor de lessen af. Ik was zo ontzettend bang voor haar. Maar ik ben wel direct tegen haar opgestaan. [...] Ze heeft een ontzettend grote rol in mijn leven gespeeld. Mijn dansleven is bij haar begonnen. Ik bewonderde haar, maar ik heb altijd in conflict met haar geleefd."
Geciteerd uit: Vrij Nederland, Bibeb, 29 september 1979
Volgens Jaap Flier
"Ik kwam in 1950 bij haar [=Sonia Gaskell], met twee jaar balletles achter me. Ik wist van geen cultuur af. Kijk, ten eerste had ze een enorme pushing power, en ze zette je gewoon op het toneel met de kreet: doe het maar jongen, je komt er wel uit. Je gaat dan het toneel op, en ik kan begrijpen dat kenners wel eens het zweet in de handen hebben gehad als zij ons dingen zagen doen die we nauwelijks onder de knie hadden. Dat heeft fantastisch mooie kanten, maar ook heel gevaarlijke, want je werkt zonder de noodzakelijke mentale en fysieke basis – maar ja, daar stond tegenover dat ze je artistiek enorm veel wist bij te brengen. Ik kom uit een heel eenvoudig milieu, maar zij praatte over Ter Braak, Stanislavski, Picasso tot je oren er van klepten; inmiddels stak je het toch fijn op.”
Geciteerd uit: NRC Handelsblad 13 juli 1973
Volgens journalist Jo Manassen
"In de balletstudio aan de Zomerdijkstraat 26 te Amsterdam stinkt het afschuwelijk naar zweet. In de veel te kleine ruimte trainen de solisten van het Nederlands Ballet. Het is onbegrijpelijk dat ze de stem van Sonia Gaskell kunnen horen, door de pianomuziek en het geschuifel van hun voeten heen. Maar er ontgaat hun blijkbaar geen woord. Van de dichtgeschilderde ramen staat er één open: daar steken nieuwsgierige mensen hun gezichten door heen. 'Soms gooien ze steentjes naar binnen' zegt een meisje van het Corps de Ballet. Dan gaat het ene raampje dicht. Dan is het er helemaal om ziek te worden.
Sonia Gaskell heeft geen melodieuse stem en een duidelijk accent. Bovendien doorspekt ze haar Nederlands met Franse en Duitse woorden. Naar haar mengelmoes wordt echter met grote opmerkzaamheid geluisterd, zowel nu door de solisten als een uur tevoren door het Corps de Ballet. Haar kritische onvriendelijkheden worden, uiterlijk vrij onbewogen, geïncasseerd: 'Wat ies dat met jou! Je schouders groeien aan je oren! Sjpan die voeten. Kijk: dat ies die positie. Het ies monsterlijk wat je daar doet. Monsterlijk!!' 'Zo is ze nu eenmaal' zeggen de leden van Het Nederlands Ballet, 'het ene ogenblik afschuwelijk, het andere ogenblik ontwapenend lief. Je kunt niet goed zeggen hoe ze is' ."
Jo Manassen in Het Vrije Volk, 7 juli 1955