Sonia Gaskell: Biografie - Jeugd
Eenlevenlangtheater Sonia Gaskell:
- Homepage Eenlevenlangtheater Sonia Gaskell
- Biografie
- Repertoire
- Video
- Audio
- Volgens Sonia Gaskell
- Volgens anderen
- Colofon
Jeugd
Sonia Gaskell werd in 1904 als Sara Gaskelyte in Vilkaviškis in Litouwen geboren in een welvarend, joods gezin. Haar vader Solomon was graanhandelaar. Hij kwam oorspronkelijk uit Polen, maar vestigde zich met Chaya Dobra (Anna Mazimovna) Karnovsky in Vilkaviškis in Litouwen. Samen kregen zij vijf dochters. Rahel (1902), Sonia (1904), Ida (1906), Mina (1910) en Greta (1912). Sonia was de op één na oudste. In die tijd was het verplicht om kinderen ook joodse namen te geven en Sonia had om die reden ook officiëel de naam Sara. Zoals de meeste meisjes uit haar milieu kreeg ze piano- en balletlessen, hoewel haar grootste interesse bij de literatuur lag. In het intellectuele gezin werd door de vijf meisjes weinig buiten gespeeld, maar veel gediscussieerd, gelezen en gestudeerd. Hun moeder was zeer muzikaal en speelde piano.
Sinds het eind van de achttiende eeuw viel Litouwen onder Russisch bestuur. In 1905 vond een mislukte revolutie plaats en als gevolg hiervan vluchtten veel Joden uit het Russische rijk om te ontsnappen aan de harde maatregelingen tegen Joden. Omdat bekend is dat alle dochters in Vilkaviškis geboren zijn, kunnen we aannemen dat het gezin Gaskell pas na 1912 vlucht, waarschijnlijk bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in 1914. Het gezin vestigde zich toen in Bachmut in de Oekraïne, in de buurt van Charkov. In 1915 werd Litouwen door de Duitsers bezet en dat kan de reden zijn dat het gezin net daarvoor ook besluit te vluchten. Sonia Gaskell ging in hun nieuwe woonplaats naar het lyceum, sloeg al snel een klas over en was pas vijftien toen zij eindexamen deed. Ze wilde oorspronkelijk schrijfster worden en schreef op het lyceum opstellen die op alle middelbare scholen in de stad werden voorgelezen.
Al op jonge leeftijd voelde ze zich aangetrokken tot het zionisme. Het gezin Gaskell had voortdurend te lijden van anti-joodse maatregelen, die na het uitbreken van de Russische revolutie in 1917 nog erger werden. Na de Oktoberrevolutie werd Sonia fervent socialiste en zioniste. Jaren later verteld Sonia's zus Ida over deze periode:
"(..) Dat kwam door het antisemitisme in Rusland. Daarmee zijn we opgegroeid vanaf onze prilste jeugd. Op het lyceum was er bijvoorbeeld een numerus clausus voor joden en we mochten ook niet verhuizen zonder speciale toestemming. Of het nu op het lyceum was of ergens anders, bij iedere stap die we deden hoorde we "smerige jood", daar waren we van doordrenkt en we hoopten dat dat met de revolutie voorbij zou zijn. Maar toen die revolutie er eenmaal was werden we opeens tot 'bourgeois' verklaard. Het feit dat wij thuis een piano hadden, mijn moeder was pianiste, niet beroeps maar ze was toch pianiste. Een piano was een teken van rijkdom, zodat iemand die een piano bezat tot 'bourgeois' werd gepromoveerd en ook meteen een paria werd. Toen was het niet een kwestie van joods zijn, het was dat we ons niet meer veilig voelden in dat land. Zoals Solzjenitsyn zei: 'Men arresteerde een intellectueel gewoon omdat hij een intellectueel was." (Geciteerd uit: Sonia Gaskell "Geloof in wat je danst" van Conrad van de Weetering en Luuk Utrecht (Zutphen 1977)
Toen het Rode Leger ook Bachmut, de woonplaats van de Gaskell's, had ingenomen, werd een stadsbestuur georganiseerd, maar veel ambtenaren waren gevlucht. De leerlingen van middelbare scholen werden daarom gerekruteerd om kantoorwerkzaamheden uit te voeren. De leerlingen vormden immers een beschikbare groep van geletterden. De vijftienjarige Sonia moest dienst doen als secretaresse van de bevelvoerende generaal, die tevens de hoofdartikelen voor de rode stadskrant schreef. Wat er vaak op neer kwam dat Sonia die hoofdartikelen schreef, zij was tevens correctrice van die krant.
In 1918 werd de Litouwse staat uitgeroepen. Deze werd tussen 1920 -1922 internationaal erkend. Veel joodse vluchtelingen besloten terug te keren naar Litouwen, zo ook het gezin Gaskell, maar Sonia wilde niet mee. Zo jong als ze was (vijftien jaar) wist ze precies wat ze wilde en was daar onder geen beding van af te brengen. In 1919 sloot zij zich aan bij een groep joodse vluchtelingen om naar Palestina te gaan. Deze groep werd geleid door Selig Rifkind, die Sonia dan waarschijnlijk al een paar jaar kent. Het plan was om illegaal via de Kaukasus in Palestina te geraken. Dat lukte pas twee jaar later, na vele ontberingen te hebben moeten doorstaan.
Van het gezin Gaskell waren in 1946 nog maar drie zusters in leven. Sonia Gaskells vader, Solomon Gaskell, en haar jongste zuster Greta overleden al voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Haar moeder, Anna Karnovsky, stierf in 1944 door de honger in het getto van Kaunas. Sonia’s oudste zuster Rachel, haar echtgenoot Reuven Schmidt en hun twee jonge kinderen overleden in 1942 en 1944 in vernietigingskampen. Haar zussen Mina en Ida kwamen, net als Sonia, in de jaren twintig naar Parijs. Mina emigreerde daarvandaan naar Zuid-Afrika en Ida vluchtte nog net op tijd in 1941 met haar man en twee dochtertjes naar Amerika. Sonia verhuist een jaar voor de oorlog uitbreekt naar Nederland.
De dochter van Ida herinnert zich nog hoe Sonia en Ida er na de oorlog achter kwamen dat zij beiden nog in leven waren. Sonia bezocht Ida in New York. Later dat jaar verhuisde Ida met haar gezin weer naar Parijs. De zussen bleven een hechte band houden. In 1968 kochten zij samen een appartement in Israel nadat zij zich gerealiseerd hadden dat zij het land sinds 1955 elk jaar hadden bezocht. In 1969 zou Sonia vanuit Nederland naar Parijs verhuizen om zo de laatste jaren van haar leven in de buurt van haar zus Ida te kunnen zijn.