Uit TheaterEncyclopedie
(Doorverwezen vanaf Felix Meritis)
Ga naar: navigatie, zoeken


Felix Meritis.jpg


Felix Meritis. Gravure door Jan Bulthuis, 18de eeuw. Collectie TIN.

NaamFelix Meritis, Amsterdam
Opgericht1788-10-31
PlaatsAmsterdam
TypeTheaterzaal
ThemaMuziek, Toneel, Dans
Monumentstatusja
Monumentnummer2580
ArchitectJacob Otten Husley
Bouwjaar1787-1788
Openingsdatum26 januari 1884
 Website


Het gebouw Felix Meritis in Amsterdam

Bouwjaar: 1787-1788

Architect: Jacob Otten Husley

Opdrachtgever: Genootschap Felix Meritis

Oorspronkelijk gebouwd als: Verenigingsgebouw van de Maatschappij ter Bevordering van Kunsten en Wetenschappen

Opening: 31 oktober 1788

Opening als theater: 26 januari 1884

Openingsvoorstelling: Ouverture Der Fliegende Holländer; fragmenten Tristan und Isolde en Tannhäuser

Geschiedenis

Het gebouw Felix Meritis (‘Gelukkig door verdienste’) was het verenigingsgebouw van de Maatschappij ter Bevordering van Wetenschap en Kunsten. Voor de bouw werden vier panden aan de Keizersgracht aangekocht en gesloopt.

In 1889 werd het pand aangekocht door drukkerij Holdert & Co, die het ontruimde en een aanzienlijk deel van het interieur sloopte; de concertzaal werd drukkerij. De gehoorzaal op de eerste verdieping van het voorgebouw werd zetterij.

De bovenverdieping werd later verhuurd aan een groothandel in lampenkappen. Op 19 februari 1932 brak hier een brand uit, die zo hardnekkig was dat het drie dagen duurde voordat het vuur was geblust. Hierdoor ging een groot deel van het interieur in het voorgebouw verloren.

Na de Tweede Wereldoorlog vestigde de Communistische Partij Nederland zich in het gebouw, en werd hier ook het dagblad De Waarheid gedrukt. Op de bovenverdiepingen bevonden zich de redactie en partijbureaus. Er werd een bescheiden begin gemaakt met het herstel van het originele interieur. In ieder geval kwam een einde aan de nietsontziende aanpassingswerkzaamheden.

In 1968 betrok Ramses Shaffy met zijn programma Shaffy Chantant de voormalige tekenzaal. De inrichting werd grondig gewijzigd; de muren werden beschilderd met ‘Tuschinski-achtige’ motieven. De vloer en de zitbanken werden met oude tapijten bekleed. Deze zaal, en gaandeweg het hele gebouw, werd in de programmering, ook na het vertrek van Shaffy Chantant, bekend als het Shaffy Theater.

De huidige beheerder van het gebouw, de Stichting Felix Meritis, streeft een beleid na dat sterk herinnert aan de originele doelstellingen van de oorspronkelijke stichters: een ontmoetingscentrum te zijn voor kunstenaars, wetenschappers en cultureel geïnteresseerden. Per 1 januari 2017 valt het theater onder Amerpodia, een samenwerkingsverband met het Compagnietheater, De Rode Hoed en De Nieuwe Liefde, podia in Amsterdam.

Interieur

De concertzaal. Aquatint door Evert Maaskamp.

Bouwkundig is het gebouw Felix Meritis verdeeld in een voor- en achtergebouw, met daartussen een ruim trappenhuis. De concertzaal in het achterhuis op de begane grond, is ovaal van vorm, en meet 20 bij 13 meter en 10 meter hoog. Op de eerste verdieping aan de voorkant bevindt zich de gehoorzaal. Na verwijdering van de wandbekleding (waarschijnlijk aangebracht na de brand van 1932) kwamen zuilen en pilasters tevoorschijn, waardoor deze ruimte nu de Zuilenzaal wordt genoemd.

Boven de concertzaal, op de tweede verdieping van het achterhuis, was de tekenzaal; aanvankelijk voorzien van een amfitheater. Daarboven bevond zich een sterrenkundig observatorium. Over diverse ruimten verspreid waren er nog een laboratorium, een museum voor natuurkundige apparatuur en kantoren en studieruimten.

De stijl van het hele interieur was/is Louis XVI, vermengd met een zekere Hollandse soberheid. De wanden waren van wit stucwerk, met vergulde ornamenten. Het houtwerk, zoals de monumentale trapleuningen, waren van donker gelakt hout.

Het gebouw heeft nooit een theatrale bestemming gehad. Het is pas van belang geweest tijdens de vernieuwingsgolf binnen het theater in de jaren zestig tot ongeveer 2000.

Exterieur

De gevel van Felix Meritis is een belangrijk voorbeeld in Amsterdam van de Louis XVI-stijl; dat wil zeggen een terugkeer naar de classicistische opvattingen over symmetrie en vlakverdeling. Felix Meritis; gravure uit 1791. Felix Meritis rond 1980. Foto: Bob van Dantzig.

Herinneringen aan het Shaffy Theater

Ter gelegenheid van het 80ste geboortejaar van Ramses Shaffy en het feit dat het Shaffy Theater 45 jaar geleden zijn deuren opende, organiseerde Felix Meritis het Shaffy Weekend op 8 en 9 november 2013. Over de geschiedenis van het Shaffy Theater werden herinneringen aan het Shaffy Theater verzameld en gepubliceerd op de website van Felix Meritis.

De herinneringen zijn geschreven door auteurs die het Shaffy Theater (1968-1988) persoonlijk hebben meegemaakt. Hun verhalen geven een goede indruk van het veelzijdige "theater waar alles kan" in die jaren.

Zie: Shaffy Theater: De verhalen

Soort voorstellingen

De belangrijkste zaal van Felix was altijd de concertzaal, waarvan de akoestiek internationaal geroemd werd. Tot 1888 werden daar bal gegeven, maar vooral concerten (door beroeps en amateurs), die slechts toegankelijk waren voor leden van de vereniging en hun genodigden – joden konden geen lid worden. De concertzaal, gelegen in het achtergebouw, werd overigens ook gebruikt voor vergaderingen en tentoonstellingen; de gehoorzaal werd gebruikt voor lezingen en voordrachten.

Na 1972 werd de concertzaal bespeeld door Toneelgroep Baal. De gehoorzaal (zuilenzaal) op de eerste verdieping fungeerde als repetitieruimte. Vanaf de jaren tachtig speelde Maatschappij Discordia hier. In de Shaffyzaal, op de tweede verdieping, hadden na het vertrek van Shaffy Chantant allerlei cabaret-, toneel- en pantomimevoorstellingen van binnen en buitenlandse gezelschappen plaats.

Voorstellingen

Een chronologisch en daaronder een link naar een alfabetisch overzicht van de voorstellingen die op deze locatie in première zijn gebracht, voor zover geregistreerd in de productiedatabase

 
Joan Woutersz, vierde bedrijf, eerste en tweede toneel - Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) - 1889-03-24
Kapitein Cadillac (Les jurons de Cadillac) - Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) - 1889-03-24
Een Rotterdamsch figuur - Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel (K.V.H.N.T.) - 1889-03-24
Rococo-driehoek - Studententoneel en Studentencabaret - 1966-03-04
Akropolis - Holland Festival - 1967-06-18
Shaffy chantate - Ramses Shaffy - 1968-02-14
De gast, de gastheer, de geest - Ramses Shaffy - 1969-01-21
Shaffy verkeerd - Ramses Shaffy - 1969-01-21
Gezang van de Lusitaanse bullebak - De Nederlandse Comedie - 1969-06-11
School voor bouffons - Theaterschool - 1969-06-21
De vrijheid bedreigd? - Studio Laren - 1970-05-05
Thomas Thomas - Stichting Zwaanprodukties - 1990-08-27
Grondbeginselen - Oud Huis Stekelbees - 1990-11-23
Branco - Truus Bronkhorst - 1990-11-29
A Hard Day's Night - Nieuw West - 1991-01-17
De trofeeënkamer - Karina Holla - 1991-03-01
When We Dead Awake - BAK-truppen - 1991-03-10
Kloofv - Order 8 - 1991-03-12
Double Time - Order 8 - 1991-03-12
SVSPLKT - Order 8 - 1991-03-12
Pictures in The Box - Order 8 - 1991-03-12
Zestien scènes II - De nieuwe revue- Voor de oorlog - Maatschappij Discordia - 1991-03-26
Zwarte bloesem - Stichting van de Toekomst - 1991-04-04
Oost, een experiment - Nieuw West - 1991-04-18
Het trio in mi-bémol - Kaaitheater - 1991-06-05
Theatre Concert - - 1991-07-29
Zij was en zij is, zelfs - Troubleyn / Jan Fabre - 1991-09-05
Variété - Toneelgroep Amsterdam - 1991-12-13
Het mondeling verraad - Toneelgroep Amsterdam - 1991-12-13
Mi ronza la testa - Theaterschool - 1992-01-07
Beeldbeschrijving - Deutschland in Europa in Duitsland - 1992-02-04
Herinneringen van de moeder- van en over Heiner Müller - Theaterschool - 1992-02-11
Ab jetzt III oder Germania Tod in Berlin based on Germania Tod - Deutschland in Europa in Duitsland - 1992-02-26
Medea - Karina Holla - 1992-03-12
Bloed - Truus Bronkhorst - 1992-03-17
Rodeo - Nieuw West - 1992-05-05
Saterzang Antigone - Ensemble Leporello - 1992-06-11
Der Auftrag- Erinnerung an einer Revolution - Deutschland in Europa in Duitsland - 1992-06-18
Vluchtige beren - Instant Composers Pool - 1992-06-19
500 Years of Memory of Fire - Denise Stoklos - 1992-07-30
Lettre au porteur - Théâtre du Mouvement - 1992-09-03
Het nieuwe bouwen - Nieuw West - 1992-11-17
SCHADE / Schade - Nationaal Fonds - 1992-12-01
Würfel - Stichting Inccoprodinc - 1992-12-04
Alleen helden herstellen - Felix Meritis - 1993-01-04
Rattewit - Felix Meritis - 1993-02-01
Een stoel hoort niet in zee - Felix Meritis - 1993-03-01
Les enfants du paradis - Nieuw West - 1993-03-25
Huilend zink - Felix Meritis - 1993-04-04
Roelofsarendveen - Felix Meritis - 1993-04-04
… overige resultaten

Idem een chronologisch en daaronder een link naar een alfabetisch overzicht van de voorstellingen die op een overzicht van de voorstellingen, die door Felix Meritis zelf als producent in première zijn gebracht.

 
Muurwerk - Felix Meritis - 1986-01-24
Cabinet der natuur & kunst - Felix Meritis - 1987-09-18
Gods summum - Felix Meritis - 1987-12-08
De Blauwbaardclub - Felix Meritis - 1988-01-15
Maagd en moordenaar - Felix Meritis - 1988-01-15
De verboden kamer - Felix Meritis - 1988-01-15
Richtingen - Felix Meritis - 1988-02-04
Night Train - Felix Meritis - 1988-07-02
Boysvoice - Felix Meritis - 1988-12-22
Richtingen 2 - Felix Meritis - 1989-01-26
Ores repertoire - Felix Meritis - 1989-01-26
Capricieuse - Roxane Huilmand - 1989-09-22
Satori - Stichting Tij Produktie - 1990-05-02
Het trio in mi-bémol - Kaaitheater - 1991-06-05
Sweet Temptations - Troubleyn / Jan Fabre - 1991-11-12
De opdracht (herinnering aan een revolutie) - Kaaitheater - 1992-02-07
Der Auftrag- Erinnerung an einer Revolution - Deutschland in Europa in Duitsland - 1992-06-18
Alleen helden herstellen - Felix Meritis - 1993-01-04
Rattewit - Felix Meritis - 1993-02-01
Een stoel hoort niet in zee - Felix Meritis - 1993-03-01
Roelofsarendveen - Felix Meritis - 1993-04-04
Huilend zink - Felix Meritis - 1993-04-04
Ach lieve tijd, wat moet ik nu met mijn wambuis en hozen - Felix Meritis - 1993-04-20
Timon van Athene - Felix Meritis - 1993-05-17
Het aanzoek - Felix Meritis - 1993-06-14
De beer - Felix Meritis - 1993-06-14
The I-Mechanism - Public Affairs - 1995-03-29
Estonian Games. Wedding - Felix Meritis - 1999-08-30
Tojirareta fune - Stichting Codarts - 1999-10-02
Supra! - Stichting Le Grand Cru - 2003-08-21

Bronnen

  • Productiedatabase
  • Theaters in Nederland sinds de zeventiende eeuw. Redactie Bob Logger, Eric Alexander, Menso Carpentier Alting, Nico van der Krogt, Nathalie Wevers. Theater Instituut Nederland, 2007