50 jaar Het Nationale Ballet - In memoriam Marianna Hilarides

Onderstaande tekst is van Conrad van de Weetering en werd door hem uitgesproken op 12 maart 2015 in de grote aula van crematorium Ockenburg, Den Haag, tijdens de crematieplechtigheid voor Marianna Hilarides.

Een eenzaam avontuur

Dag Marianna, je was een topdanseres, meer nog, een wonderkind. Ik herinner me je eerste balletles op de school van Lili Green in Den Haag, je zal 13 of 14 geweest zijn, een klein meisje met een geweldige bos wit krullend haar. Niemand legde je iets uit, je deed gewoon mee, keek naar de anderen en je copiéerde het perfect, zo goed, dat de lerares op een gegeven moment zei: ‘Nu door de diagonaal stap cabriool voor, stap cabriool achter, Marianna begin jij maar.’ Marianna: ‘wat is stap cabriool?’ Lerares: ‘Ach ja, dat weet je nog niet, Lidy begin jij maar. ‘ Lidy deed het heel aardig, Marianna deed het beter na…. Ze ontwikkelde zich opvallend snel en al gauw wist het hele kleine Nederlandse balletwereldje dat hier een wonderkind rondliep. Sonia Gaskell was toen van plan een balletgroep op te richten en kwam – op zoek naar talent – een gastles geven in Den Haag. Gevolg: Marianna ging naar Amsterdam, maar ik was zo geïnspireerd door de les van Sonia Gaskell dat ook ik naar Amsterdam ging. Sonia Gaskell maakte trouwens van haar verblijf in Den Haag gebruik om ook de kinderoperette van Chris Hofland te bezoeken, waar een natuurtalent op les moest zijn, Jaap Flier en die ging ook naar Amsterdam. Twee jaar later in 1949 begonnen we alle drie bij Ballet Recital.

Het liep allemaal best aardig. We hadden veel succes, maar geen subsidie en aan het einde van het seizoen in 1951 hadden we f 5000,-- schuld en viel de zaak even stil. Sonia Gaskell ging naar Parijs en nam Marianna mee terwijl Jaap daar later ook naartoe ging. Sonia had er een studio en studeerde met Marianna en Jaap de pas de deux De Zwarte Zwaan in en een prachtig poëtisch duet onder de titel Sonate.

Voordien hadden we regelmatig opgetreden voor het HIVO, het Haags Instituut voor Volksontwikkeling. Toevallig ontmoette de directeur van dit HIVO Sonia Gaskell in de trein en zei: ‘Ach mevrouw Gaskell ik hoor nooit meer iets van u, waar is uw prachtige balletgroep?’ Er werd besloten dat het HIVO op 21 september 1952 ’s morgens om 10 uur een voorstelling zou geven in het Gebouw voor K en W. Deze voorstelling werd een waanzinnig succes. Het publiek stond al vroeg in lange rijen te wachten voor het gebouw en hoewel de rest van het programma ook veel bijval oogstte moet gezegd worden dat de twee duetten van Marianna en Jaap de zaal op zijn kop zette. De volgende dag schreven de kranten er uitbundig over en het gevolg was: meer voorstellingen in Nederland, een lange tournee door Duitsland en Zwitserland en tenslotte de oprichting van Het Nederlands Ballet, deze keer wel met subsidie. In 1961 werd dat HNB.

Sonia Gaskell kende in Parijs veel beroemde choreografen en een paar daarvan kwamen om de beurt naar Den Haag en later naar Amsterdam om prachtige balletten in te studeren. Een van hen was John Taras, met Dessin pour les Six. Het gebeurt vaak: een balletmeester ziet ergens een mooie danser en zegt dan: ‘Je bent veel te goed voor dit gezelschap, je moet bij ons komen. Dit zei John Taras dus ook tegen Marianna. Ons was het Ballet van Markies de Cuevas in Monte Carlo en Parijs. Taras zei dat niet eén keer maar steeds weer. Dus besloot Marianna dat op een gegeven moment maar te doen: ‘Dag mijnheer Taras, u zei dat ik moest komen. Hier ben ik.’ ‘Mooi’ zei John, maar je begrijpt dat wij onze eigen sterren Rosella Hightower en Marjorie Tallchief hebben en die gaan niet opzij voor zelfs een heel bijzondere Hollandse danseres. Je zult in het corps de ballet moeten beginnen. Nou, Marianna kon alles op balletgebied maar precies in een rijtje staan met veel mindere danseressen, dat had ze nooit geleerd. En die mindere danseressen maar sissen: ‘Marianna, een beetje naar voren, Marianna je been wat minder hoog…. ‘ Pijnlijk. Dit avontuur duurde dus niet lang, maar een paar sterdansers van de Cuevas wilden best met Marianna gastvoorstellingen geven, allemaal pas de deux. Leuk, maar erg onregelmatig werk. Sonia Gaskell begreep dat en deed er alles aan om Marianna terug te halen, wat lukte.

In 1961 kwam Harald Lander hier met Etudes. De hoofdrol was natuurlijk voor Marianna, maar daar dacht Lander anders over. Die hield erg van lange danseressen en vond Marianna met al haar talent te klein. Een mooie kans voor de veel langere Leonie Kramer. Voor Marianna en mij maakte Alexei Tsjitsjinadze toen het beeldschone Francesca da Rimini. Daarbij kwam opnieuw naar voren, dat het niet altijd eenvoudig is om samen met een wonderkind te dansen. Bij een wat gecompliceerde variatie begrijpt zij ogenblikkelijk wat de bedoeling is terwijl ik er even de tijd voor moet nemen, wat zij dan weer niet begrijpt. ‘Dat zie je toch!’

Om dezelfde reden voelde Marianna zich met al haar inzicht en verlangen naar perfectie vaak onbegrepen, zodat haar carrière eigenlijk een eenzaam avontuur was. Op tournee – met de bus toen – was ze soms voor niemand te bereiken, alleen voor onze chauffeur, Arie, die zei dan gewoon: Ga je mee een ijsje eten Marianne? En dat deden ze dan. Om diezelfde onbereikbaarheid probeerde ze ook steeds weer of ze ergens anders misschien meer begrip zou vinden, bij de Weense Staatsopera, bij de Nederlandse Opera, bij het Nederlands Danstheater, en tot slot in 1970 bij het Joegoslavisch Nationaal Ballet en steeds weer zorgde Sonia Gaskell - als ze hoorde van haar moeizame bestaan - ervoor dat ze terug kwam naar Amsterdam. Toen Rudi van Dantzig de leiding van Sonia overnam gebeurde dat niet meer… Ik heb toen heel lang weinig van haar gehoord.

En nog iets: in de Stadschouwburg in Amsterdam hangen rondom schilderijen van acteurs en actrices met een enkele danseres ertussen. Waar is het mooie schilderij of het standbeeld in het Muziektheater van Sonia Gaskell als de oprichtster van HNB en van Marianna, als één van de grootste steunpilaren van het Nederlandse Ballet?

Dag Marianna, je bent een geweldige bron van mooie herinneringen..

Conrad